Vertel mij Utrecht: Paulusabdij-Hof van Utrecht

In elke schaduw wordt een licht ontstoken, 

makend, al dwalend, omtrekken in rook. 

O broeder in den hemel, wees hier ook. 

Bescherm mij, dat mijn schim geen licht vertoont. 

Bewaar mij ongezien en ongehoord.  

Opeens Awater 

M.Nijhoff    Awater (fragment)   ‘ik zoek een reisgenoot’     

Het centrum van Utrecht telt nog veel (kapittel)kerken; in de afgelopen eeuwen zijn er ook verdwenen, vooral klooster/abdijkerken. Nadat de kloosters leeg kwamen te staan werden deze gesloopt. Zoals de abdijkerk in de Hofpoort, naast Nieuwegracht 11.   

Achterin lag het koor (gericht op het oosten) van de abdijkerk die bij de Paulusabdij hoorde. In de bestrating vind je de contouren. Links om de hoek hangt een informatiebord. De torens, het westfront, waren naar de (nog niet aangelegde) Korte Nieuwstraat gericht. 

De geschiedenis van de Paulusabdij begint op de Hohorst, de Heiligenberg in Leusden. Ansfried, bisschop van Utrecht (995 – 1010) bewees als graaf van Hoey vele (krijg) diensten aan keizers van Het Heilige Roomse Rijk. Hendrik II wilde hem belonen met de vrij gekomen bisschopszetel van Utrecht. 

Na de dood van zijn vrouw wilde de graaf echter een meditatief leven leiden, maar hij kon de bisschopszetel niet weigeren.  Afwisselend met de verplichtingen als bisschop trok hij zich terug in het inmiddels door hem, samen met enkele monniken, gestichte klooster, op de Hohorst.  Oud geworden, overleed Ansfried en nog dezelfde dag vertrok een delegatie uit Utrecht naar de Leusden om de stoffelijke resten van de bisschop naar de stad te halen. 

Dat leek niet ongezien te lukken. Doordat er in het klooster brand uitbrak, ontstond verwarring zodat de delegatie de kans kon grijpen. Dit werd ontdekt en er ontstond tumult. Door bemiddeling van de dochter van Ansfried (abdis van het door hem gestichte klooster in Thorn) werd er in toe gestemd om de stoffelijke resten per boot naar Utrecht te vervoeren. Daar werd Ansfried onder langdurig klokgelui bijgezet in de Sint Maartensdom van Adelbolt, voorloper huidige Dom. 

De monnik Alpertus van Metz heeft deze gebeurtenis op schrift gesteld. In 1050 werd het klooster in Leusden op gezag van bisschop Bernold naar Utrecht verplaatst: de Paulusabdij. Tijdens de reformatie werd de abdij geplunderd en de monniken verjaagd. De Hof van Utrecht vestigde zich in het hoofdgebouw van de leeg gekomen abdij.  Verbouwingen legden muurdelen van de abdij bloot, verborgen onder een pleisterlaag of klimop.  

Linksachter in de Hofpoort kwam in 1954 achter een pleisterlaag de tufstenen zuidmuur van het transept tevoorschijn. Je kijkt van binnen naar buiten.  Sinds 2000 is het Utrechts Archief en restaurant ‘de Rechtbank’ gevestigd in het hoofdgebouw van de voormalige abdij. Ook daar binnen zijn muurdelen van de abdij te bezichtigen, tijdens de openingsuren van het Archief.