Vertel mij Utrecht: het Jeruzalembroederschap

Jeruzalem is van oudsher een belangrijke plaats voor Joden en Christenen en Islamieten. Aanhangers van deze religies beschouwen bepaalde plaatsen in deze stad als heilig. Utrecht telt vele gebedshuizen waar genoemde godsdiensten gepraktiseerd worden en ook die van andere religies.  

Tot 1581 stond op de hoek Minrebroederstraat/Janskerkhof de Romaans 12-hoekige Palmitentempel of Jeruzalemkapel. Daarvoor de St. Janskapel van de proost van de Sint Janskerk. De kapel was een kopie van de heilige grafkerk in Jeruzalem. In deze kapel kwam de Jeruzalem broederschap bijeen, pelgrims die Palestina bezochten. Hier bevonden zich panelen met daarop portretten die Jan van Scorel (1495-1562) van zijn medebroeders schilderde.   

Op Palmzondag vond een plechtige Palmprocessie plaats met uit Palestina mee gebrachte geprepareerde palmtakken, in gedachtenis de intocht van Jezus in Jeruzalem. Een houten beeld van Christus op een ezel was onderdeel van de stoet. Museum het Catharijne Convent bewaart zo’n ezel. Geïnspireerd door zijn bezoek aan Jeruzalem maakte Jan van Scorel ca. 1526 het drieluik van de intocht in Jeruzalem, de Lockhorst triptiek. Deze was geplaatst als memorietafel voor het familiegraf van van Lockhorst in de Domkerk. De werken zijn in het bezit van het Centraal Museum. 

De Teruggewezen Gave 

 ‘t Was winter en al schemerig in de stad. 

 Ik wilde het Janskerkhof over gaan,  

 eigenlijk om bij Anne Frank te leggen  

 een bosje bloemen dat ik bij mij had. 

 Ik had ze al van het papier ontdaan,  

 maar week terug. Het beeldje op het plein  

 in deze schemering leefde en zag mij aan  

 en stille lippen wilden mij iets zeggen,  

 terwijl ik onbewegelijk bleef staan. 

 Niets stoorde dit ontijdelijk samenzijn. 

 Tot hoorbaar werd haar woordenloos vermaan,  

 zij, een Joods kind dat weet van eeuwen heeft:  

 ‘Gij waart daarbij. Ook nu zij niet meer leeft.’  

 gedicht van Ida Gerhardt (1905-1997) 

Vanaf 1871 was op Nieuwe Gracht 92 het Centraal Israëlitisch Weeshuis gevestigd.  Begin 1942 woonden in het weeshuis 50 pupillen en 30 gastkinderen die uit Duitsland waren gevlucht voor de Kristallnacht. De kinderen en medewerkers werden na deportatie in Westerbork vermoord, alleen een enkeling overleefde dit. De namen van de omgekomenen zijn aangebracht in het Joods Monument bij het Spoorwegmuseum. De liberaal joodse stichting Merkaz vestigde zich in 2001 in het achterste deel het voormalige weeshuis. In de voorste helft, langs de grachtzijde, biedt het Leger des Heils opvang voor daklozen. 

Bij verbouwingswerkzaamheden van het pand werd op zolder de huissynagoge van het weeshuis ontdekt. In de Kristallnacht van 1938 waardoor Duitse kinderen naar Nederland vluchtten, werd de oorspronkelijke synagoge van Aken verwoest. De synagoge aan de Nieuwe Gracht bevat de glas in lood ramen van deze synagoge. Hier trouwden Otto Frank en Edith Holländer, ouders van Anne Frank, in 1925.