Vertel mij Utrecht: De Ridderlijke Duitsche Orde – Balije van Utrecht (1) 

Stille Zaterdag 

Het kruis voorbij 

een zeepslag die verstierf 

over en uit. 

En in de stilte 

schuil ik 

zoek zwijgend 

de ander op 

en vraag:  

wat heb ik gedaan? 

Was dat nu nodig? 

De tijd staat stil 

er is geen wachten. 

Want waarop? 

Maar wel verlaten en wat nu 

Of toch 

Zijn woord 

een sprank van hoop: 

“Breek deze tempel af 

en in drie dagen laat ik hem herrijzen” 

Paul de Roy ‘Van jongs af aan’ 

Gedichten van 1950 – 2019 

‘De Ridderlijke Duitsche Orde’ kent een lange en boeiende geschiedenis die terug gaat tot de tijd van de ‘kruistochten’ naar Het ‘Heilige Land’(Palestina). 

In de 11e eeuw nam het enthousiasme voor pelgrimeren toe, een langdurige en gevaarvolle reis, naar bedevaartsoorden zoals Jeruzalem. Men verwachtte dat het einde van de wereld spoedig zou komen en daarmee de wederkomst van Christus.  Jeruzalem viel in 1187 in handen van de moslims.  De paus riep Christelijk Europa op om ter kruisvaart te trekken en tegen de moslims te strijden. De kruisvaarders stelden zich als doel om ‘het Heilige Land’ te veroveren en de bedevaarsoorden veilig te stellen voor de Christenen. Zij boden daarbij bescherming aan pelgrims. 

Tijdens de derde kruistocht, waaraan veel ridders uit Duitsland deel namen, werd in 1190, tijdens het beleg van Acco, (de toegang tot Palestina) de ‘De Ridderlijke Duitsche Orde’ gesticht. Deze orde richtte zich op het verzorgen van zieke en gewonde kruisvaarders.  Met scheepszeilen van een koggeschip werd  een hospitaal ingericht.  Toen de Mohammedanen Akko als laatste plaats in ‘Het Heilige Land’ veroverden werden de kruisvaarders verdreven. Zij verspreidden zich over verschillende delen van Europa. Een van de vestigingen kwam in Utrecht.   

In 1231 vestigde de ‘Orde van Balije’ – ‘Het Duitse Huis’ zich op de plek van het ‘voormalige AZU-terrein. De leden zijn van oudsher van adel. In dit gebied werd door hen een klooster gebouwd met een kapel, buiten de stadsmuur. De graaf van Holland had het op de Friezen gemunt en sloeg in dit gebied ‘beleg’ voor Utrecht. De Utrechters verwoestten het klooster, zodat dit niet als steunpunt voor de graaf kon dienen. De ‘Orde’ vond in 1345 een terrein aan de Springweg. Daar werd opnieuw een klooster met bijbehorende kapel gebouwd. Deze kerk is wel aangegeven op oude kaarten van de stad Utrecht, maar vermoedelijk zijn er geen afbeeldingen van. 

Bekend is dat dat de kerk praktisch helemaal verwoest werd tijdens de orkaan van 1674 die niet alleen aan het schip van de Dom maar op vele plaatsen in de stad de nodige catastrofe heeft veroorzaakt, waardoor o.a. tientallen kerktorens sneuvelden. De sacristie van de kapel (gewijd aan Maria) is gespaard gebleven. 

‘Bouwhistorie Utrecht’ heeft deze kapel met de gegevens die bekend zijn, gereconstrueerd en een afbeelding daarvan toegankelijk gemaakt op internet. Deze kloosterkerk toont hoog en smal. Kloosterkerken waren over het algemeen smal. Een nog bestaand voorbeeld is de Catharijne kathedraal, eerder kloosterkerk van de orde van de Johannieters. Deze laatsten namen met de Tempeliers en de Maltezers ook deel aan de kruistochten naar het Heilige Land.