Vertel mij Utrecht: Gereformeerde Kerken in Utrecht (1)

De Nederlands Hervormde Kerk ontstond uit de hervormingsbeweging in 1517, de Reformatie. Onder de Protestantse theologen ontstond in de loop van de eeuwen daaropvolgend onenigheid over de uitleg van de bijbel. Een lange en complexe geschiedenis. Als gevolg hiervan ontstonden ‘afscheidingen’ en daarmee verschillende kerkgenootschappen. Dat vertaalde zich ook in de politiek. ‘De Gereformeerde Kerken in Nederland’ ook wel ‘Gereformeerd Synodaal’ genoemd ontstond door twee afscheidingen van de Hervormde kerk in 1835 en 1866 (Doleantie).  

Abraham Kuyper (1837 – 1920) vervulde in de ‘Doleantie’ een voortrekkers rol. Hij was o.a. bekend als Nederlands theoloog, predikant en journalist, oprichter van de Anti Revolutionaire Partij (ARP) en was van 1901 – 1905 minister president.  

De Oosterkerk aan de Maliebaan, vermoedelijk de eerste ‘Doleantie kerk’ in Nederland, werd in 1887 gebouwd naar ontwerp van architect/aannemer H. Van Dijk.   Daarna werd in Utrecht gebouwd: de Westerkerk, Noorderkerk en de Zuiderkerk. (resp. 1891 – 1923 – 1924).  Er volgden er meer. De ‘Gereformeerde Gemeente’ die later de Westerkerk in bezit had, heeft deze verkocht. Het Bunk Hotel is hier nu gevestigd. De Noorderkerk is nu een Moskee. 

De Oosterkerk en de Zuiderkerk werden in 1984 en 1986 gesloopt. Ik werd geboren in een Gereformeerd (synodaal) nest, kleine middenstand. De achterban van Kuyper werd getypeerd als de ‘kleine luyden’.  Op zondag ging ons gezin (nog in de jaren veertig) naar de Oosterkerk, in een van de ‘betere’ wijken van Utrecht. Thuis werd gesproken over de ‘gouden ringen kerk’. We liepen van de Nicolaasstraat, via ‘de bunker’ op het Servaas Bolwerk, de brug over met zicht op het Maliebaan station en passeerden vervolgens de rij huizen aan de Maliebaan waar de kerk op aansloot. Als klein kind was ik totaal onwetend van het feit dat ik liep door wat de ‘NSB-hoofdstad’ van Utrecht was tijdens de Tweede Wereld Oorlog. 

Wout Buitelaar schreef ‘een kleine oorlogsgeschiedenis van de Utrechtse Maliebaan’. 

Fragment: 

‘Vanaf 1943 -1944 werd de toenmalige Gereformeerde Oosterkerk, Maliebaan 53 – hoek Reigerstraat door het plaatselijke verzet gebruikt. Op zondag verzamelden zich daar voor de middagdienst LKP – kaderleden., zoals de Utrechtse LKP commandant Cor Been (Grote Cor’). 

Daarna vergaderden ze in hun hoofdkwartier aan de Nachtegaalstraat 1; de bovenverdieping van het praktijkpand van tandarts Jaap van Lakeren. Eind 1944 was tussen de binnen en buitenkant van de kap een geheime zender geplaatst, bedient door de groep van geheim agent Maarten Cieremans. Als er tijdens het zenden (‘een berichtje naar Boven sturen’) onraad dreigde, waarschuwde een organist met enkele luide tonen.’  (LKP, landelijke knokploegen) 

‘Opt Oudwijckerveld’ werd de ‘Paille – Maillebaan’ aangelegd voor het vertier van studenten nadat de universiteit van Utrecht gesticht werd in 1636. Het ‘Maliespel’ wordt gespeeld met grote ballen en een slaghout. De bedoeling is om met zo weinig mogelijk slagen de bal tussen twee palen te slaan, in het midden door een poortje.