Vertel mij Utrecht: De Abraham Dolehof

Een argeloze voorbijganger ziet een deur, zal doorlopen en mist dan een prachtige oase in de binnenstad. Wie wel naar binnengaat begrijpt waarom deze plek favoriet is bij de Utrechtse stadsgidsen. De Nuk-gids Margriet Hoogendoorn vertelt over de geschiedenis van de Abraham Dolehof.

De Abraham Dolehof ligt verscholen achter de poort, Lange Nieuwstraat 5. Deze welgestelde Utrechtse burger stichtte begin 15e eeuw een klooster, gewijd aan de heilige Ursula. In de hof, op de plek van het klooster, staat nu een voormalig schoolgebouw.  Het was niet ongewoon dat een burger een klooster stichtte.  Utrecht telde toen minstens zoveel vrouwenkloosters als mannenkloosters. In deze tijd was er een vrouwenoverschot. Zelfstandig wonen voor alleenstaande vrouwen was ongebruikelijk.  

De gelovige Ursula, dochter van de koning van Brittannië werd ten huwelijk gevraagd door een heidense prins. Zij stemde toe op voorwaarde dat zij eerst op pelgrimage naar Rome zou gaan. De legende vertelt, dat zij zich inscheepte met 11.000 maagden

Vermoedelijk ontstond dit aantal doordat een bron in plaats van XI M.V. (11 Martyres Virgines of 11 martelaressen-maagden), XIM (11.000) Virgines of 11.000 maagden vermeldde.

Bij Keulen werd het schip overvallen door Hunnen. Het verhaal wil dat alleen Cunera ontkwam, gered door de Friese koning, maar vervolgens gewurgd door zijn echtgenote. Volgens overlevering ligt zij in Rhenen begraven.

 De reformatie (1580) dwong kloosters tot sluiting. De zusters mochten blijven wonen (‘uitsterven’) maar uiteindelijk kwam het klooster leeg te staan en raakte de kapel buiten gebruik. Deze kreeg diverse bestemmingen, zoals  ‘Theatrum Anatonicum’ 

Vanaf 1636 (oprichting universiteit van Utrecht) – 1666 doceerde Strathenus, de eerste hoogleraar medische wetenschap, hier ontleedkunde.  De Evangelisch-Lutherse gemeente kocht in 1743 de kapel om als kerk te bestemmen. Tot die tijd kwamen de Luthersen bijeen in een schuilkerk in de Strosteeg, bestaande uit enkele daartoe verbouwde huizen, ongeveer op de plek van de Springweg garage. 

Vanaf de Oude Gracht

Vanaf de Lange Nieuwstraat

De kapel aan de Hamburgerstraat mocht na verbouwing niet opvallen als kerk. De gevel, ontworpen  in de stijl van Lodewijk XIV, kan evengoed een groot huis sieren.  De ‘Zwaan van Luther’ is onlosmakelijk verbonden met de Lutherse kerken. Deze is te zien als windvaan op de toren van de kerk en in het tegeltableau op de hoek Hamburgerstraat/Lange Nieuwstraat. 

In de Abraham Dolehof, staande met de rug naar de voormalige school, is op hoogte rechts in de zijgevel van de kapel een dichtgemaakte ingang te zien.  Deze werd bereikt door een bovengrondse verbinding tussen klooster en kapel, zo konden de nonnen zonder in aanraking te komen met de bevolking de bovenkapel bereiken om de mis bij te wonen. Het Centraal Museum, gevestigd in het Agnietenklooster, bezit eveneens een ‘bovenkapel’. 

Van het voormalige Nicolaasklooster is de ‘gangbrug’ naar de bovenkapel, ooit in de Doelenstraat, nog voor een deel intact. Na sluiting diende dit klooster o.a. als gevangenis en tuchthuis. De brug die uit eenvoudig vakwerk bestond, werd versterkt tot de huidige vorm om ontsnapping te voorkomen.