Het mooiste meisje van de stad/Lana Bairam: Rebel with a cause

Een serie over inspirerende Utrechtse vrouwen die een jaartje ouder worden. Lana Bairam: “Ouder worden hoort erbij. Ik heb door mijn kinderen, door hen te zien opgroeien, geleerd dat iedere fase weer iets anders brengt.”

Ik kende maar een klein stukje van het verhaal van Lana Bairam: een vrouw uit Syrië die hier in 1989, op zeventienjarige leeftijd, is komen wonen. Ik bel haar om een afspraak te maken en bespeur nauwelijks een accent. Tijdens ons gesprek zal Lana mij vertellen dat mensen weleens denken dat ze uit Breda komt. “Er is iets met de uitspraak van mijn “R”. Het uiterlijk van Lana is ook moeilijk te plaatsen. Ze kan uit Zuid-Europa komen, maar ook uit Zuid-Amerika. “Oude mensen uit Indonesië, groeten mij altijd op straat. Ze zien in mij uiterlijke overeenkomsten met mensen uit hun geboorteland. Ik ben eigenlijk een wereldburger en voel mij overal thuis, maar het minst in mijn eigen geboorteland Syrië.”  

Lana Bairam (49), geboren in Syrië in de hoofdstad Damascus. Damascus is een miljoenenstad met talloze moderne flatgebouwen rondom het oude centrum. De appartementen zijn anders dan hier in Nederland. Heel ruim en licht met verschillende balkons en veranda’s. “In zo’n appartement ben ik ook opgegroeid. Het moderne gedeelte van de stad bracht vrijheden en privileges met zich mee. De vrouwen gingen niet gesluierd en leefden niet meer zo traditioneel. Het was de tijd van de “Verlichting” met meer vrijheden dan nu. Ik was het nakomertje, de laatste van vier kinderen en  scheelde vier jaar met mijn zusje boven mij.”

“Mijn vader kende ik eigenlijk alleen van een zwart-wit fotootje”

“Mijn vader heb ik nauwelijks gekend, hij overleed toen ik twee jaar oud was.  Eigenlijk ken ik hem alleen van een klein zwart-wit fotootje. Mijn moeder had een administratieve functie bij hetzelfde bedrijf waar hij werkte en heeft als alleenstaande moeder moeite gehad om de draad van haar leven  op te pakken. Om als vrouw achter te blijven met vier kinderen heeft haar getekend. Ik was veel alleen en speelde vooral op het balkon of op de galerij van onze flat. Ik zat op mijn gedeelde slaapkamer en droomde terwijl ik naar muziek luisterde en meezong. Het liefst luisterde ik naar radio Monte-Carlo en Voice of Peace. Vanaf een schip in de wateren tussen Libanon en Israël werden de uitzendingen van Voice of Peace verzorgd.  Ik had geen rolmodel en vooral  uiterlijkheden waren belangrijk. Ik voelde mij een vreemde eend in de bijt in een huis dat altijd vol zat met bezoek.  Ik was een goede leerling op de basisschool en hoefde weinig te doen. Ik mocht de toetsen voor de juf nakijken en vaak kreeg ik een klasgenootje naast mij dat minder goed kon meekomen. In die tijd ontwikkelde ik een groot gevoel van verantwoordelijkheid. Op de middelbare school was ik er klaar mee om altijd de beste en de slimste van de klas te zijn en vond een nieuwe uitdaging in het rebelleren. Het onderwijssysteem was zo anders dan hier: veel uit je hoofd leren, gehoorzaam zijn en geen ruimte voor persoonlijke ontwikkeling. Militaire lessen behoorden tot het curriculum. Ik veranderde, ging niet meer naar school en ik zocht de confrontatie met leraren. In Syrië, bestaat de middelbare school uit twee delen: een onderbouw die voor iedereen hetzelfde is en daarna de keuze uit een Alpha of Beta richting.”

“Ik vervreemde van mijzelf, ik zag hoe mijn klasgenoten leefden en vertelde nooit hoe wij leefden”

“Ik koos voor het laatste en mijn nieuwe school lag in het “sjiekste” en rijkste deel van de stad. We hadden het thuis, in die periode, niet breed  en niemand die dat wist. Ik vervreemde van mijzelf, ik zag hoe mijn klasgenoten leefden en vertelde nooit hoe wij leefden. Ik spijbelde veel  en vaak wandelde ik met mijn eerste vriendje een Christelijke jongen waar ik alles mee kon bespreken. We hebben nog steeds contact en hij is mij heel dierbaar.  Na mijn eindexamen besloot mijn moeder met mij, mijn zus mijn oudste broer om uit Syrië te vertrekken. Het land waar je het makkelijkst een visum voor kon krijgen of zelfs kon kopen was Nederland. Nederland zou ons kansen op een beter leven bieden. Mijn moeder verkocht ons appartement en met dat geld wilde ze een onderneming opzetten. We trokken in een hotel in Amsterdam en al snel merkten we dat ons geld, omgezet in guldens, niet toereikend was om een nieuw bestaan op te bouwen. Ik voelde mij wel meteen heel gelukkig in Amsterdam. Ik had mij iets anders voorgesteld van de stad, voor mij was een grote stad New York. De oude donkere huizen en de smalle straten en grachten, vond ik eerst raar. Maar ik had wel meteen een gevoel van vrijheid en mogelijkheden, de vrijheid waar ik zo naar snakte. Ik had mij als kind nooit thuis gevoeld in Syrië, ik droomde van weggaan en van het westen: weg van de verstikkende beperkende regels en waarden.”

“Zo wilde ik mij ook voelen zo vrij als dat meisje op de fiets. Maar de harde realiteit diende zich ook aan”

“Bij aankomst in Nederland  zag ik bij het Centraal Station een meisje fietsen, met loshangende haren en een wapperend rokje. Zo wilde ik mij ook voelen zo vrij als dat meisje op de fiets. Maar de harde realiteit diende zich ook aan. Ik moest onderaan de ladder beginnen en ik sprak de taal niet. Het accent van een Italiaan of een Spanjaard wordt als charmant ervaren, maar bij een Arabische tongval is dat niet het geval. Ik wilde mijn lot ontstijgen, van betekenis zijn en dapper doorzetten. Ik was enorm gemotiveerd om te wortelen en mijn disfunctioneren af te schudden. Hiervoor was rebellie niet meer toereikend, de maatschappij was open en eerlijk. Met veel vallen en opstaan heb ik mij hier kunnen vormen en vond ik mijn nieuwe wortels. Geboren in Syrië, maar getogen en geworteld in Nederland.”

“In de horeca leerde ik te communiceren en eindelijk begreep ik ook grapjes en woordspelingen”

“Na een verblijf in een AZC en verschillende tijdelijke huizen , lukte het ons om een huis in Utrecht op Kanaleneiland te krijgen. Ik wilde filmregisseur worden en volgde cursussen regie, camerawerk en fotografie om mij voor te bereiden op de Filmacademie in Amsterdam. Ik ging uit huis, woonde overal en nergens en werkte in de horeca waar ik ook maar geld kon verdienen: Het Pollmans Huis, Gaucho’s en de Jaarbeurs. In de horeca leerde ik te communiceren en eindelijk begreep ik ook grapjes en woordspelingen. Ik werd niet toegelaten tot de Filmacademie, maar ik wilde studeren en besloot de Hbo-opleiding Personeel en Organisatie te gaan volgen. Mijn Nederlands zou voor een universitaire studie misschien nog niet toereikend genoeg zijn. De opleiding viel tegen, wanneer we dan eindelijk aan verdieping in de lesstof toekwamen, dan was het vak alweer afgelopen. Ik besloot aan de VU in Amsterdam Beleid, Communicatie en Organisatie te gaan studeren.”

“Koningin Beatrix vroeg mij waar ik zo “voortreffelijk” Nederlands had leren spreken”

“Bij een UAF borrel ter viering van hun 50 jaar bestaan was, toen nog, koningin Beatrix aanwezig. Zij vroeg mij waar ik zo “voortreffelijk” Nederlands had leren spreken. Ik had de vader van mijn kinderen David, al dansend ontmoet  op mijn 18de en toen ik 27 was kregen wij onze zoon León. Ik ging werken als intercedent bij Randstad, adviseerde bedrijven bij hun P&O beleid. Twee jaar later werd onze dochter Dunya geboren. David en ik stonden anders in het leven, gaandeweg werd mij dit duidelijk.  Ik leerde aan het begin naar Nederland kijken door zijn bril. Zo  vond hij bijvoorbeeld de Parade iets voor “alternatievelingen” en niet voor ons. Ik ben er  naartoe gegaan en bij binnenkomst wist ik dit is gewoon mijn plek. Na 13 jaar  gingen we uit elkaar toen de kinderen nog klein waren zodat ze nog niet echt bewust de scheidingsperikelen mee hoefden te maken. We blijven de ouders van onze kinderen en zullen altijd goed over elkaar spreken. Ik  leerde Bart kennen, wij deelden heel veel, ook de opvoeding van León en Dunya. Met Bart leerde ik meer over de relevantie van kunstuitingen voor een rijker bestaan. Het leven is echter geen sprookje, Bart’s psychische zoektocht bracht ons in disharmonie en na veel pogingen hebben wij elkaar moeten loslaten.”

“In het prachtige land, dat voor mij nu een groot openlucht museum was, voelde ik mij nog steeds niet  thuis”

“Ondertussen ging ik  bij Reinaerde werken waar ik ook ontslagzaken en later een reorganisatie begeleidde. Ik merkte hoe vaak we afhankelijk waren van juristen en besloot om zelf Arbeidsrecht te gaan studeren. Nu ben ik vooral bezig in de Zorgsector, ik begeleid fusies, reorganisaties, maar ook de ontmanteling. Vaak denk ik nog aan het Haven Ziekenhuis in Rotterdam dat moest verdwijnen, wat een bijzondere plek en wat een sfeer tussen al het personeel onderling. Zo kan het ook: samen beslissen met de mensen, niet over hen maar met hen. Ik probeer samen een werkelijkheid te creëren en niet recht tegenover elkaar te staan. Precies dat wat ik in Syrië zo had gemist. Toen in 2016 de stroom vluchtelingen uit Syrië naar Nederland kwam, vond ik dat ik moest gaan helpen. Ik was dan wel geen officieel beëdigd tolk maar ik mocht gaan tolken. Mensen vroegen mij dan waar ik Arabisch had geleerd. Ik paste niet meer in het traditionele plaatje en kon choqueren met mijn uitspraken. Hetzelfde had ik gemerkt toen ik, tien jaar geleden net voor de oorlog, met mijn kinderen en Bart een rondreis maakte door mijn geboorteland. Mensen sloten weddenschappen af waar  ik vandaan kwam: ik sprak anders, deed anders en snapte nu daar de grappen niet meer. In het prachtige land, dat voor mij nu een groot openlucht museum was, voelde ik mij nog steeds niet  thuis. Ik had daar toen gesnakt naar veel wat  daar niet was en hier nu heb opgebouwd. Ik heb mijn eigen pad kunnen inslaan en gaan ontdekken, groeien en andere waarden leren kennen. De waarden en de veiligheid die ik ook aan mijn kinderen doorgeef . Ze voelen zich geliefd en veilig bij mij, we doen veel samen  vanuit geborgenheid  en gedeelde interesses. Maar vooral vanuit vrijheid”. 

Hoe is het om ouder te worden? 

“Ouder worden hoort erbij. Ik heb door mijn kinderen, door hen te zien opgroeien, geleerd dat iedere fase weer iets anders brengt. Ik zie dat zij ambitieus zijn en stevig in het leven staan. Ik had geen andere keuze dan rebelleren en kon mijn talenten pas later benutten. Zij kunnen dat zonder de omzwervingen die ik moest maken. Ik ben op de onderste trede van de ladder begonnen en ben een aardig end geklommen”.  

Wat is je geheim?

“Blijf leren! Ik heb nog zo veel ideeën die maar blijven stromen, misschien wel te veel voor een mensenleven. Verder heb ik muziek, daar kan ik zo gelukkig van worden. Ik gedij bij muziek en  ook bij andere kunstuitingen. Een boek, een gedicht, een arthouse film,  ik kan er zo blij van worden.” 

Tennis, bridge of Yoga? 

“Ik ben niet zo trouw aan één enkel ding: ik dans graag, ik loop hard en ik skate. Verder hou ik van lange tochten in de bergen, hoe langer hoe beter. Dat kan ik ook heel goed alleen. Uren en dagen lopen door de Dolomieten of door de Pyreneeën”.  

Is je stijl veranderd? 

“Ik pas mij aan. Op vakantie in Cuba denken mensen dat ik een Cubaanse ben en het zelfde geldt in Indonesië. Maar mensen denken niet dat ik een Syrische ben.” 

Wat vind je van de Utrechtse vrouw? 

“Leuk, hartelijk en open naar anderen. Al is de drempel soms hoog, maar toch wordt er overheen gestapt.  Mensen zijn gewoon mensen, ik zie schoonheid in iedereen.”  

Aan wie geef jij het stokje door? 

“Aan Marja Baseler, zij schrijft kinderboeken, een vrouw die ik heb leren kennen toen ik op haar zoontje Ruben heb opgepast, in mijn eerste jaar in Utrecht, en waar ik veel van heb geleerd.”