Bij de dood van Felix Visser, een echte Moesman

Eén hoog op Oudegracht 313 bis heeft Felix Visser (1943-2025) bij zijn pianostudies tien jaar aangekeken tegen een paar beroemde billen boven de piano. Het was het achterwerk van de vrouw, fietsend met een viool op het achterrek, op het schilderij Het Gerucht van Joop Moesman. Het is een beklijvend beeld bij het overlijden van de stiefzoon van de grote Utrechtse surrealist. Felix is altijd een fervent voorvechter van Moesman gebleven.

Portretschilder Erika Visser was getrouwd met schilder Jan Boon. Midden in de oorlog kwam hun zoon Felix. Ze woonden op Achter Sint Pieter. De persoonlijke moraal was ondanks de bezetting bijzonder vrij. Erika werd intens verliefd op de Utrechtse maker van wonderlijke doeken, zoals die vrouw op haar fiets, doek uit 1937 van een meter bij 1.20 meter. Joop Moesman was er niet populair mee geworden in het hoogst burgerlijke Utrecht. Sterker nog: zijn surrealistische schilderij Namiddag had bij tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam in 1932 grote opschudding veroorzaakt. Het droeg bij tot de opwinding van Erika.

Felix moest aanvankelijk ‘oom Joop’ zeggen. Dat veranderde toen ze op de Oudegracht gingen wonen. Joop Moesman werd nu zijn vader, een man die bij de spoorwegen werkte als tekenaar en thuis voort ging met de ontwikkeling van zijn eigen magisch realisme. Hij had kennis gemaakt met de stijl door een bezoek aan de lokale galerie van de surrealist Willem Wagenaar. Hij had er een Frans tijdschrift open geslagen met afbeeldingen van surrealistische schilders. Het was het begin van een richting vol miskenning.

Felix Visser kon onmogelijk een gewoon Utrechts joch worden. Hij groeide op in een interieur vol schildersgeuren. Zijn seksuele opvoeding ging niet over het surrealisme van een ooievaar, maar het realisme van geslachtsdelen die zich verenigden. De portretten van Erika en de schilderijen van Moesman werden hem vertrouwd, argeloos opgroeiend in een artistiek spektakel. Van Moesman zelf leerde hij geen moeilijke vragen te stellen over zijn schilderijen. Dan kreeg hij te horen: ‘Kijk toch eens uit je stomme kop!’

Met zijn pianostudies en grote technische interesse beleefde Felix de revolte van de jaren zestig en de sterk uitwaaierende popcultuur. Hij begon aan de ontwikkeling en verkoop van synthesizers, richtte in 1973 de onderneming Synton op. Hij had inmiddels de beeldschone Alice aan zijn zijde. Het was hard werken, met handelsreizen over de wereld. De ontwikkeling van de instrumenten ging verder. Zakelijk ging het mis, het faillissement kwam in 1989. Een dreun.

Bij Felix nam het vuur voor techniek, instrumenten en culturele expansie niet af. Met tv-maker en cultureel ondernemer Harry de Winter ijverde hij voor een museaal tech-centrum in Radio Kootwijk. Ze investeerden er heel veel in, maar het slaagde niet. Met Alice was Visser inmiddels in Frankrijk gaan wonen, La Châtre, de landelijkheid in de buurt van Limoges. Er kwam een soort museum voor instrumenten, waaronder oude synths.

Met het ouder worden kwam de terugkeer naar Nederland. Eerst in Zeist, daarna naar Utrecht. Ze betrokken een appartement aan de Nachtegaalstraat, een heerlijke ruimte vol cultuur.

2020 werd in Utrecht het jaar van de Moesmania, met onder andere de expositie De Tranen van Eros in het Centraal Museum. Nu veroorzaakten de doeken van Moesman geen ophef meer. Het Gerucht hing er niet, dat hield mevrouw Heineken liever thuis. Voor de opening hield Felix Visser een gloedvol betoog over Joop Moesman.

Sindsdien was hij met Alice vaak bij andere tentoonstellingen en schreef daar ook graag over in meanderende stukken vol realistische meningen. In Felix Visser bleef Moesman niet verscholen, maar kwam hij steeds krachtig naar buiten.

De stiefzoon werd brozer, de 80 voorbij. In zijn rolstoel kwam hij nog naar de recente expositie van John Noy en Ed Koenders bij Niek Waterbolk in de Schoutenstraat. Het was vlak voor de opname in het UMC, de geriatrische afdeling. Bij een bezoek daar zag hij ook Erik van Zuylen weer, de Utrechtse filmmaker met wie hij eind jaren ’60 in Rome was beland. Ze droomden toen van grote cineastische carrières. In het Utrechtse ziekenhuis kwamen foto’s tevoorschijn met Felix in westernoutfit, als figurant in een spaghetti western. Het zag er stoer uit, een sterke cowboy.

Het einde was niet magisch. Het was een snel vervagen. Felix is nog een nacht thuis geweest. Het Gerucht had hij al lang niet meer gezien.

In de podcast Tranen van Eros de ontmoeting van Jeroen Wielaert met Felix Visser, begin april 2020. Luister het hier terug.

De Nuk ging in 2021 met Felix Visser terug naar de plek waar hij opgroeide. Hieronder zijn mooiste plek van Utrecht.