Utrechtse Rita Harren (75) leerde na jaren haar echte moeder kennen: “Ik ben opnieuw geboren”

De redactie van De NUK kreeg onlangs onderstaande mail van Jan Hendrik Wansink binnen.

‘Op internet vond ik een tweetal interviews met Rita Harren-Bonenkamp, door Yontie Helders. Heel interessant. Ik zou graag in contact komen met mevrouw Harren.’ Wij stuurden deze mail door naar Rita Harren. Het contact dat daarop volgde leidde tot een bijzonder wending in haar leven. “Nu pas heb ik mijn echte moeder leren kennen.’

Vier jaar geleden interviewde ik Rita Harren-Bonenkamp voor de Nuk. Zij vertelde toen het indrukwekkende verhaal van haar jeugd. Hoe zij als kind van amper vijf jaar oud, na het overlijden van haar moeder, met haar kleine broertje van pleeggezin naar tehuis zwierf. Hoe die vreselijke jeugd haar nooit klein heeft gekregen en waar ze zelfs lachend over kan vertellen. “Ik vond het in die gezinnen en tehuizen nooit naar. Ik had een dak boven mijn hoofd, te eten, te drinken en kleren. Het heeft van mij de zwerver gemaakt die ik altijd ben gebleven.” Haar ouders hadden elkaar ontmoet in Utrecht. Haar vader werkte bij Bata naast ‘Tearoom van Angeren’, waar haar moeder werkte. Haar ouders trouwden toen haar moeder in verwachting was van Rita. Het was het derde huwelijk van haar vader.

 “Nog geen drie jaar na mij werd mijn broertje geboren. Mijn moeder overleed toen ik 5 jaar oud was en voor mijn broertje en mij begon een zwerftocht van pleeggezin naar tehuis, mijn vader inmiddels voor de vierde keer getrouwd. De vrouw waar hij voor de vijfde keer mee trouwde, was een warme lieve vrouw, die ik bijna als mijn moeder kon gaan beschouwen. Over mijn echte, biologische, moeder werd nooit gesproken en het weinige dat ik van haar weet, hoorde ik van haar zussen. Mijn moeder kwam uit Hengelo waar haar ouders een pension runden. Tijdens de oorlog hadden ze op zolder een radio staan en zijn zij verraden. Mijn moeder speelde berichten die zij hoorde door aan het verzet en mijn grootvader werd opgepakt omdat hij die radio had. Hij was zo ziek dat mijn moeder besloot om zijn plaats in te nemen. Zij werd te werk gesteld in een chemische fabriek in Duitsland en blootgesteld aan de meest giftige chemicaliën. Het verwoestte haar gezondheid en zij is heel jong gestorven.”

Hij wist antwoord te geven op vragen die zij zich altijd had gesteld

Dit was het verhaal dat Rita over haar moeder kende en aan mij vertelde. Nooit gedacht dat ik vier jaar later weer bij haar aan tafel zou zitten omdat haar verhaal een heel bijzondere wending heeft gekregen. Rita’s verhaal werd door Hendrik Jan Wansink gelezen. Hij was op zoek naar een Henrika Vlieghuis en had bij de burgerlijke stand te horen gekregen dat zij getrouwd was met een Harren. Bij het interview op De Nuk had hij de foto van een ‘ausweis’ gezien met de naam Henrika Vlieghuis. Nergens in het interview had Rita de naam van haar biologische moeder genoemd en hij begreep, bij het zien van de foto, dat Henrika Vlieghuis Rita’s moeder moest zijn. Hij was op het goede spoor. Wansink wilde graag in contact komen met Rita en ze nam na lang aarzelen contact met hem op. Hij wist antwoord te geven op vragen die zij zich altijd had gesteld. Hoe was haar moeder terechtgekomen in die Duitse fabriek waar met de giftige stoffen werd gewerkt? Hoe had haar leven eruit gezien? De vader van Wansink was tijdens een razzia in Hengelo opgepakt en had in diezelfde fabriek gewerkt als de moeder van Rita. Wansink had zijn vader slechts één keer horen vertellen over de dwangarbeid in de munitie-en springstoffenfabrieken DAG in Allendorf, waar 20.000 dwangarbeiders uit 20 verschillende landen tijdens WOII werkten. Gefascineerd door het verleden van zijn vader ging hij naar Stadtallendorf waar hij professor Probst ontmoette. Probst was op zoek naar een vrouw die op 4-11-1944 in Allendorf was aangekomen. Een moedige vrouw die het Engelse volkslied had gespeeld op een piano, was opgepakt en afgevoerd. Hij zag in de archieven dat deze vrouw samen met vijf andere Nederlandse vrouwen in het frauenlager had gezeten.

Henrika Vlieghuis was overgebracht naar de gevangenis op het Wolvenplein

En nu komt Henrika Vlieghuis in beeld. Zij was één van de zes vrouwen uit gevangenkamp Lager Ziegenhain die werkten in Allendorf in de springstoffenfabriek. Hij wil deze vrouwen eren door een tentoonstelling en een boek aan hen te wijden. Wansink ging voor Probst op zoek in Nederland. Hij bracht dagen door in het NIOD en ontdekte dat Henrika Vlieghuis, vanuit Hengelo naar Utrecht was gebracht naar de gevangenis op het Wolvenplein. Daar werd ze drie weken gevangen gehouden en vervolgens naar Kamp Vught gebracht. Van daaruit op transport naar Allendorf, waar zij onder de meest gruwelijke omstandigheden moest werken. Op 30 maart 1945 werden de gevangenen bevrijd. Het zou nog zes weken duren voordat men werkelijk vrij was. De Duitsers waren niet meer in het kamp, maar de overgebleven Nederlanders mochten niet vertrekken. Het wachten was op de Amerikanen en een transport. Dat duurde Henrika Vlieghuis en nog zeven jongens uit de omgeving van Hengelo te lang. Te voet vertrokken zij naar Nederland. Het verslag van deze dertien daagse tocht had Rita’s moeder opgetekend in een schriftje dat Rita ooit van haar tantes kreeg.

“Ik moet ervoor waken mij niet te veel te verliezen in de verhalen die ik nu ken”

Maar na het gesprek met Wansink had het schriftje van haar moeder een heel andere betekenis gekregen. Nu pas leerde ze haar moeder echt kennen.

“Ik hoorde wat mijn moeder allemaal heeft meegemaakt en dat zij gevangen zat op het Wolvenplein, nog geen 200 meter van mijn huis. Dat heeft mij erg getroffen. Ik ben een paar jaar geleden in de gevangenis geweest tijdens de Open Monumentendag. Ik ga er  nog een keer naartoe, maar nu met een heel ander gevoel. Door hetgeen Jan Hendrik Wansink over mijn moeder heeft ontdekt, lijkt het wel alsof ik opnieuw ben geboren. Ik wist niet wat zij allemaal heeft moeten meemaken. Mijn moeder was een heldin. De opmerking van Wansink dat mijn moeder een fantastische moeder zou zijn geweest voor mijn broertje en mij heeft mij het meest getroffen. Ik moet ervoor waken mij niet te veel te verliezen in de verhalen die ik nu ken. Ik ben uitgenodigd om op 8 mei naar Marburg te komen om daar 80 jaar bevrijding mee te vieren. Daar ben ik een beetje huiverig voor. Het is nu al veel. Ik heb opeens een moeder die ik 70 jaar niet heb gehad, waar 70 jaar niet over is gesproken. Ik had zo graag tegen haar willen zeggen dat ik zo trots op haar ben. Ik heb op haar graf een steen laten plaatsen met de tekst “Haar leven was Liefde en Strijd.”