UMAK: Een nieuw stadsicoon

De stad is zomaar een prachtig museum rijker: het UMAK, Utrechts Museum Actuele Kunst. Ik ben zo vrij om het zo meteen maar te noemen. Het is een openbaring op een A-locatie aan de Stadhuisbrug.

Zo verbluffend is ook de eerste expositie: Actuele Kunst in de Oude Bieb, op 5000 m2. Het is een tentoonstelling van tientallen Utrechtse kunstenaars, werk dat voor de vier verdiepingen is geschapen. Donderdag open!

Utrecht heeft veel meer artistiek vermogen dan tegelijk in een museum kan worden getoond. Zo was het tot nu toe, met de beperking van de Utrechtse Kamers in het Centraal Museum. Als er ruimte vrij komt, zoals nu, néémt het die ruimte. In gretigheid, grondigheid en graagte barst het hele scala aan modern Utrechts talent uit in een fenomenale waaier. Het is veel meer dan iedereen kon denken, op vloeren vol energie, vormen, kleuren, fratsen, variaties, verrassingen – het is een fenomenaal artistiek feest, een uitbundige, frisse explosie van hedendaagse Utrechtse kunstkracht in meer dan vier lagen.

Terwijl de Domtoren nog in de steigers staat, popt een museum op dat zijn weerga niet kent

Zo’n expositie had Utrecht nog nooit. Het is pure artistieke historie die mij doet denken aan het geweld van Cobra in het Amsterdamse Stedelijk, de jaren vijftig. Zeventig jaar later komt hier geen doorbrekende stroming los, maar wel een golf vol durf, deining, daadkracht – de stijl van Utrecht, einde 2020. Het is de best mogelijke Utrechtse kunstrevolte in de transformatie van die voormalige bibliotheek tot een magistraal museum waar de stad instant trots op moet zijn.Terwijl de Domtoren nog in de steigers staat, popt een museum op dat zijn weerga niet kent. Het UMAK, een MOMA midden in Nederland – het zet Utrecht extra op de wereldkaart van aansprekende musea.

Zonder buitenissige architecten, zonder tijdverslindende debatten, zonder bouwkosten die vele miljoenen over het budget heen gaan. Zonder Tinguely, Rothko en Mondriaan. Het is ingenieus eenvoudig, simpelweg geniaal hergebruik van verdiepingen die ooit aan Vroom & Dreesman toebehoorden en later werden ingericht voor de stedelijke boekenuitleen. Een onmiskenbare culturele verrijking van het aanbod naast de vertrouwde waarde die het Centraal Museum is met zijn eigen collectie en pakkende exposities. Het is voor het eerst dat dit pand zoveel avontuur in zich heeft.

Het plan is gerijpt bij Kunstliefde, in het bijzonder de tak Utrecht Downunder. Dit is de vierde manifestatie, de meest spectaculaire, de baanbrekendste. Midden in virustijd is het een ongekend vertoon van ballen in Utrecht, onder aanvoering van hoofdconservator Elaine Vis. Met haar compacte team heeft ze in een paar jaar tijd de inventarisatie gemaakt van het actuele stedelijke potentieel, de kunstenaars benaderd en uitgedaagd. Ze kozen niet voor de vaste jongens, en ook niet voor overleden surrealisten. Onder het dwalen door dat verrukkelijk verwonderlijke zegt Vis: ‘Het is belangrijk dat heel Utrecht zich laat zien met al zijn kunnen. Ik weet uit eigen ervaring dat je die installaties die je in je hoofd hebt niet kunt maken als je de ruimte niet hebt.’

En dus hebben ze nu alle ruimte genomen om de vloeren te geven aan Transformers, Onderzoekers&Uitvinders, Dromers&Romantici, Stillen&Tragen, Materiaalverleiders, Kritische Geesten & Idealisten.

Sta je daar na de verhuizing van de bieb ineens voor de stil dansende boekenkasten van Art van Triest, de uitgegleden glijbaan van Cecilia Rebergen, de hervloering van Maaike Kramer, de droomfoto’s van Luuk Huiskes. Zo wemelt, wondert het door, tot en met de uitdraai van de bijbel van Gutenberg op een rode glasvezelkabel, van een grote kabelrol uitkronkelend over de vloer. Prachtwerk van Jeroen van Loon.

Cor Jansen, is dit geen prachtparel voor Citymarketing?

Het is aan te raden de tentoonstelling te gaan zien zolang het nog kan. Hij is gepland tot 21 december. Dan moet de tijdelijkheid van dit alles weer blijken. Anders dan op deze vloeren heeft Utrecht geen ruimte om het te bewaren. Dan is het UMAK toch een illusie gebleken, moet het wijken voor hogere vastgoedbestemmingen. Hoe groot is een stad die deze kans om deze unieke museale oase te bewaren laat glippen? Sharon Dijksma, wilt u de kans laten lopen om dit als permanente trekker voor Utrecht te mogen openen? Cor Jansen, is dit geen prachtparel voor Citymarketing?

Elaine Vis: ‘Je moet niet vergeten te dromen. Het zou toch verschrikkelijk zijn als hier een bank in kwam?’

Het is de allerbelangrijkste vraag voor het behoud van dit instituut. Er is maar een antwoord mogelijk. Met het geweldige verleden van Jan van Scorel, Gerard van Honthorst en Joop Moesman krijgt Utrecht met dit sterke vertoon van jong élan midden in de binnenstad zijn museum van de toekomst.

De expositie is vanaf donderdag voor het publiek toegankelijk.

Een selectie van de geëxposeerde kunstwerken.