Robin van Essen wil struikelstenen plaatsen in deTwijnstraatbuurt. Hulp is welkom

Het is een wat macabere associatie. Maar het leeghalen van een woning aan de Oudegracht herinnerde Robin van Essen eraan, dat hij begonnen was om uit te zoeken waar in zijn buurt Joodse buren hadden geleefd, die in de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd. Het project was wat in het slop geraakt. Maar de drijfveer om na een paar jaar de draad weer op te pakken was er nog, merkte Robin bij zichzelf. 

Overigens had de ontruiming van het pand bij hem aan de overkant, aan de Oudegracht 411, niets te maken met de oorlog. Het was omdat de bejaarde bewoonster van het huis was overleden. Maar bij zijn eerdere speurtocht was al wel boven water gekomen dat uit deze woning de heer Joël van Tijn was weggehaald en afgevoerd naar het concentratiekamp Sobibor. Op 31 maart 1944 werd hij daar vermoord. Hij was de zoon van de huismeester van het Centraal Israëlitisch Weeshuis aan de Nieuwegracht.  

Robin van Essen woont zelf eerste rang aan de gracht, in een appartement aan de Twijnstraat aan de Werf. Van beroep is hij compliance-manager, maar veel mensen kennen hem vooral als een hyperactieve binnenstadbewoner, die een indrukwekkend netwerk onderhoudt. Zo is hij onder andere lid van het Buurtcomité Twijnstraat en omstreken. Het comité adopteerde zijn initiatief, zodat het een buurtactie is geworden.  

Open Joodse huizen

Het begon in 2017. Robin was bij een middag van “Open Joodse Huizen/Huize van Verzet”, een organisatie die overal in het land lokale groepen stimuleert onderzoek te doen naar de verhalen over Joden en hun woning tijdens en na de oorlog. Dat sprak Robin aan; hij komt uit een gezin waarin elk jaar actief werd meegedaan aan de Nationale Dodenherdenking. Nu herdenkt hij op zijn eigen manier, op het Domplein. Voor hem was de Tweede Wereldoorlog in Utrecht vooral gekoppeld aan de geschiedenis van de Maliebaan, waar NSB, Nazi-organisaties, het bisdom, onderduikers en verzetsgroepen soms heel dicht bij elkaar zaten. Wat hem fascineerde aan Open Joodse Huizen is dat zij aandacht geven aan de drama’s in het kleine, alledaagse leven op vele plekken in de stad. 

Struikelstenen

Als gezegd, na de ontruiming van Oudegracht 411, pakten Robin en zijn partner, fotograaf/filmmaker Jelle Raap, de draad weer op. Samen met het Buurtcomité meldden zij hun project aan bij de Stichting Stolpersteine. Een organisatie die het initiatief uitdraagt van de Duitse kunstenaar Günter Günter Demnig. Hij kwam in 1992 op het idee om woningen, waar in de oorlog Joden hadden gewoond te markeren met een Stolperstein, in het Nederlands een Struikelsteen. In het trottoir voor de woning wordt een steen met messing plaatje gemetseld met de tekst wie er in de woning heeft gewoond, wanneer hij/zij is afgevoerd en waar en wanneer hij/zij is vermoord. Een beroemde plek in Utrecht, waar (door kunstenaar Günter Demnig zelf) al Stolpersteine in de stoep zijn gemetseld, is het Centraal Israëlitisch Weeshuis aan de Nieuwegracht. 

Oudegracht 411

De nieuwe impuls om het onderzoek weer op te pakken leidde tot een weekendje googelen en faceboeken. Dat leerde hem ondermeer dat van Joël van Tijn van de Oudegracht nog nazaten bekend zijn, namelijk de kinderen van zijn broer met wie hij tegelijkertijd op transport werd gesteld.  

De broer overleefde het concentratiekamp. De oudste van zijn kinderen, Salomon Louis van Tijn is inmiddels overleden. Van neef Jacques van Tijn en nicht Ina van de Ruit-Van Tijn is nog geen spoor gevonden. 

Bijlhouwerstraat 1

En hij vond op internet een blog van Amy Cohen, een emeritus hoogleraar uit de VS. Zij is verwant aan de familie Dannheisser, die in 1938 vluchtte uit Frankfurt en onderdak vond aan de Bijlhouwerstraat 1. Twee van de drie kinderen van Ludwig en Johanna Dannheisser vertrouwden het in Nederland nog steeds niet. Zij vluchtten door naar Londen en de VS. Hun vrees bleek terecht; in april ’44 werden de ouders opgepakt en vanaf station Maliebaan op de trein gezet naar Westerbork en van daar naar Auschwitz, waar ze op 22 mei 1944 werden vermoord.  

In de VS woont nog een kleinkind van het echtpaar Dannheisser, Ralph. De andere twee, Peter en Paula wonen nog steeds in Londen. Met alledrie is contact. Zij weten van de actie om Stolpersteine voor de grootouderlijke woning te plaatsen en zijn van plan bij de onthulling aanwezig te zijn. 

Pelmolenplantsoen 6

Tijdens de bijeenkomst van de organisatie “Open Joodse  Huizen / huizen Van Verzet” in 2017, het inspiratiemoment voor Robin van Essen om het Struikelsteen project te beginnen, hield kleinzoon Ernst Verloop een lezing over zijn grootvader Ernst Julius Cohen. Deze woonde tijdens de oorlog op het adres Pelmolenplantsoen 6. De huidige bewoners hadden hun woning beschikbaar gesteld aan “Open Joodse Huizen”. Tijdens de lezing werd een levendig beeld geschetst van Professor Dr. Ernst Julius Cohen, een gerenommeerd hoogleraar scheikunde aan de Universiteit Utrecht. Hij was een koortsachtig onderzoeker met 400 artikelen op zijn naam, lid van de Koninklijke Academie van Wetenschappen. Vlak voor de oorlog, in 1939, ging hij met emeritaat, op 6 mei 1944 werd professor Cohen vermoord in Auschwitz. 

Twijnstraat 16 bis

Behalve het Pelmolenplantsoen, de Bijlhouwerstraat en Oudegracht is ook van het adres Twijnstraat 16bis bekend, dat daar Joodse gezinnen woonden die zijn afgevoerd. Van deze families Meiboom en De Vries weten we alleen, dat ze in 1943 zijn vermoord in Sobibor. Naar hun nabestaanden wordt nog gezocht. Er zou een nazaat René de Vries, een tandarts, moeten zijn, maar voorlopig is hij onvindbaar. 

Onthulling 

Erop rekenend dat alle verhalen rond zullen komen, is Robin van Essen al bezig met een vervolgplan. Er zijn sponsors nodig, misschien crowdfunding via het buurtcomité. Met de Agatha Snellenschool en het Luzac College is hij in gesprek om het initiatief te adopteren en in de lessen iets te doen met de geschiedenis, die zich direct in hun eigen buurt heeft afgespeeld. De Agatha Snellenschool heeft al samenwerking toegezegd. Het Spoorwegmuseum wil iets inbrengen over rol van het oude Maliebaanstation bij de Jodentransporten van Utrecht naar Westerbork. Gekoppeld aan de permanente tentoonstelling “Beladen Treinen”.  

Van het Stadhuis heeft hij al de principe toezegging, dat burgemeester Sharon Dijksma de struikelstenen komt onthullen, voorlopig gepland in de zomer van 2022.  Dat betekent ruim een jaar voor nog heel wat zoek- en spitwerk. Daarbij wordt hij in elk geval al geholpen door de huidige bewoners van de vier woningen, de families Duindam-Lubsen, Niks, Van der Burg-Robertz en Van Driel-Bakker. Het is de vurige wens van Robin van Essen dat dit artikel een impuls mag zijn voor meer mensen, die iets weten of willen helpen. Hij is vooral op zoek naar: 

Twijnstraat 16bis: tandarts René de Vries of andere nazaten van de familie Meiboom/De Vries. 

Oudegracht 411: de kinderen van de broer van Joël van Tijn, Samuel en Sipora Batavier, Jacques van Tijn en Ina van de Ruit-van Tijn. 

Foto’s en verhalen van vooral de families Meiboom/De Vries, Joël van Tijn. Maar ook meer materiaal van de families Cohen en Dannheisser is zeer welkom.  

Robin is te bereiken via robinvanessen@outlook.com