Over oude mensen

Op haar vijftigste gooide Utrechtse Annie de Laat het roer radicaal om. Ze nam afscheid van het luxe leven en begon een school in Zanzibar. Duurzaamheid staat in de lessen centraal. Op De Nuk deelt Annie regelmatig haar ervaringen.

Toen ik op het vasteland van Tanzania was, verbleef ik een tijd in een Massai dorp. De grootmoeder was 130 jaar ofzo. Niemand wist het precies, maar ze was in elk geval heel oud. Soms kwamen toeristen langs. De Massai ontvingen ze met een dans en de toeristen mochten in de hutten kijken. Ik hoorde ze fluisteren: zie je dat, de oude oma heeft twee oude verschillende slippers aan. En ze heeft niet eens een bed, ze slaapt op een koeienhuid op de grond! Wat armoedig. Terug in Nederland liep ik door de straten als het donker was. En keek naar binnen. In elk huis staat de tv in dezelfde hoek, en oude mensen zitten op hun bank. Met koffie en een koekje. Maar alleen. De Massai oma doet nog een beetje, wat ze kan, ze gaat mee naar ceremonies, doet de zegeningen. Ze is een gerespecteerd lid van de gemeenschap. Zonder passende slippers en een bed op poten. Maar ze zit nooit eenzaam te wachten tot er iemand langs komt.  

De levensverwachting in Tanzania en Zanzibar is 65 jaar. In 2000 was dat nog rond de 50. In Nederland is het meer dan 81 jaar. Het aantal mensen boven de 65 in Tanzania is iets meer dan 2%. In Nederland is 20% van de bevolking ouder dan 65 jaar.  

Van de overheid krijgen ouderen 20.000 shilling per maand, minder dan 10 dollar. Dat is natuurlijk ook hier te weinig om van te leven. Dat hoeft ook niet, want kinderen zorgen voor hun ouders. Eerst zorgen ouders voor hun kinderen en dan zorgen de kinderen voor hun ouders. Dat is nog een soort heilige plicht, zowel hier op Zanzibar als op het vasteland.  

Vooral voor de moeder wordt gezorgd. Omdat een moeder, hoe dan ook, altijd voor jou heeft gezorgd. Vaders vaak iets minder.   

Othman vertelt dat de islam hem eraan herinnert goed voor zijn ouders te zorgen. Hij gaat bijna elke dag bij zijn moeder langs, om te kijken hoe het ermee gaat en geld of eten te brengen. Zijn moeder woont in de stad in de straat waar ze altijd heeft gewoond. Ze heeft 300.000 shilling per maand nodig om te leven. Dit krijgt ze van haar kinderen. Zoals in de familie van Othman gaat het meestal nog, hoewel het langzaam verandert. Doordat mensen minder in kleine gemeenschappen wonen en geld belangrijk is geworden.   

Vaak wonen ouderen bij een van hun kinderen of kleinkinderen in huis, vooral nog in de dorpen buiten de stad. En ouderen werken mee, op het land, koken of zorgen voor de kleine kinderen.  

Er is één soort bejaardentehuis op Zanzibar. Gerund door nonnen van het vasteland. Voor mensen die niemand hebben die voor ze wil of kunnen zorgen. Vaak mensen niet van hier. Mensen van Zanzibar kunnen zich niks ergers voorstellen dan dat je je ouders daar heen brengt. Dat is beschamend en liefdeloos. En ouderen willen er niet dood gevonden worden.  

Binyafu is ongeveer 70 jaar, en woont in een klein dorp ver buiten de stad. Om het huis staan bananenbomen en cassaveplanten. Ze kwam hier ooit met haar familie voor seizoenswerk in de rijstbouw. Er werden dan hutten gebouwd en na de aanplant kwamen ze terug. Een man uit het dorp Ali Said ging naar haar ouders en vroeg toestemming om met haar te trouwen. De ouders stemden in en ze kwamen een bruidsschat van 20 shilling overeen. En sindsdien woont ze hier. Ze woont bij een kleindochter, zorgt voor de kleinkinderen en soms gaat ze mee op familiebezoek. Ze heeft niet veel nodig. Ze krijgt af en toe wat geld of een nieuwe kanga. Haar kinderen hebben ook niet veel, maar als ze wat hebben krijgt ze iets. Mijn kinderen zorgen goed voor mij, vertelt ze. Ze zorgen voor mij diep vanuit hun hart. Ze vragen mij toestemming voor belangrijke beslissingen in het leven, en advies. Het is een zegen om oud te mogen worden.  

Ouderen zijn als een bibliotheek  

Er zijn mooie Afrikaanse spreekwoorden over oudere mensen. Zoals 

“Als een oudere sterft, is het alsof een bibliotheek afbrandt’.  

Of “als een oudere spreekt, dan zwijgen de jongeren’.  

In het Nederlands kan ik niet echt opwekkende spreekwoorden over ouderdom vinden. Ik lees vooral over ouderen als een probleem: over de kosten van gezondheidszorg en pensioenen. Over eenzaamheid en wie zal er voor de ouderen zorgen.  

Het is erg belangrijk om jong te blijven.  

Ook ik krijg inmiddels elke dag allerlei aanbiedingen in de bus: van antirimpel crèmes, ooglifters, jeugdige kapsels, jong makende kleding, fitnessclubs voor ouderen, eet adviezen, kunstgebitten en trapliften. 

Op straat in Tanzania begroeten mensen mij met Bibi. In het begin vond ik dat leuk, Bibi klinkt zo vriendelijk. Tot ik erachter kwam dat Bibi oma betekent. Het is een respectvolle manier om een oudere dame te begroeten. Eerlijk gezegd vind ik het nu vreselijk. Zuchtend smeer ik me maar weer in met een dikke laag anti-verouderingszonnebrandcreme.