Oudjaarsshow Jeroen van Merwijk over de toegenomen truttigheid: “Alles wordt tegenwoordig als een belediging opgevat”

‘Was volgend jaar maar vast voorbij’, zo luidt de titel van de oudejaarsconference waarmee de Utrechtse cabaretier Jeroen van Merwijk door het land trekt. De slotvoorstelling vindt op 29 december plaats in -hoe kan het anders- de Utrechtse Schouwburg.

Hoe kwam je op het idee voor een eindejaarsshow? 

‘Bij het grote publiek sta ik vooral bekend als liedjesschrijver, dus ik dacht: waarom geen oudejaarsshow met alleen maar liedjes? Dat was ook nog niet eerder gedaan. In de voorstelling zing ik dertig liedjes en tussendoor praat ik een beetje. Een keer of veertien heb ik deze show intussen gedaan. De definitieve vorm heb ik nu wel gevonden. Het is altijd weer even zoeken naar tempo en ritme.’

Heb je nog veel veranderd in de tussentijd?

‘Ja, best wel. Er zijn nieuwe liedjes bijgekomen en ik heb er een paar uitgehaald. Ook de teksten tussen de liedjes door zijn beter, meer sturend geworden. De reacties uit de zaal spelen een grote rol: een lied waarvan ik veel verwachtte heb ik ingekort tot twee regels. Het was een drammerig lied over klimaatdrammers. De zaal keek me glazig aan. Wat ervan is overgebleven? “Als er één ding wordt gehaat dan is het drammen, en dan vooral wanneer het gaat over het klimaat.”’

Hoe ben je te werk gegaan voor deze voorstelling?

‘Vanaf 1 januari heb ik elke dag een lied geschreven. In totaal zijn het er 330 geworden. Die staan  allemaal op mijn website. Er verschijnt ook nog een boek met alle liedteksten. Voor de oudejaarsconference heb ik een selectie gemaakt. De onderwerpen dienden zich vanzelf aan. Ik volg de actualiteit beroepshalve toch al dagelijks. De teksten gaan o.a. over Scheveningen, het klimaat en Rutger Hauer. Er zit ook een meezinger in en ik eindig met een opbeurend lied.’

Wat is je het meest bijgebleven van 2019?

‘De toegenomen truttigheid. Mensen worden steeds banger om een afwijkende mening te hebben. Alles wordt tegenwoordig als een belediging opgevat. Je zou bijna zeggen: er moet weer eens een goede oorlog over dit land. Een uitspraak van Herman Finkers overigens, een goede vriend van mij. Ook de bemoeizucht is flink toegenomen. Roken mag al lang niet meer, en het gaat er nog van komen dat je ook niet meer mag drinken.’

“De komende dertig jaar kan links het allemaal weer gaan opbouwen”

Valt er ook nog iets positiefs te melden over het afgelopen jaar?

‘Ja, de rechtse politiek heeft zijn langste tijd gehad. Die heeft alles afgebroken wat je maar af kunt breken. De komende dertig jaar kan links het allemaal weer gaan opbouwen. Rechts heeft de afgelopen dertig jaar feitelijk maar één idee gehad: het verhogen van de maximumsnelheid van 120 naar 130 kilometer per uur. En zelfs dat moeten ze nu weer terugdraaien. Rechts begint ook te beseffen dat het zo niet langer kan.’

Voelde je direct aan wanneer een liedtekst geschikt zou zijn voor deze show? 

‘Soms wist ik dat heel snel. Zo schreef ik een lied over een paard dat over de snelweg richting Zwolle liep. Ik dacht meteen: dat moet erin. De beste teksten schrijf je heel snel. Mijn slechtste zijn die waar ik het langst aan gewerkt heb.’

Hoe lang doe je gemiddeld over een tekst?

‘Drie, vier uur per tekst ben ik wel kwijt. Je moet het niet onderschatten, het ziet er makkelijker uit dan dat het is. Ik begin meestal met een slotzin en redeneer dan terug naar het begin. Soms neem ik genoegen met een 6 of een 7. Ik ben wel geneigd om de zwakkeren in het programma te laten. Maar ik zak nooit door een ondergrens.’

Zitten er liedjes in de show die specifiek over Utrecht gaan? 

‘Ja, twee. Een gaat over de aanslag in de metro en een over het Eurovisie Songfestival. Ik vind het niet jammer dat het niet in Utrecht wordt georganiseerd, al had ik het wel graag willen presenteren haha. Maar het is niet zo dat ik er in de Stadsschouwburg een speciale Utrechtse avond van maak met allemaal Utrechtse grapjes. Dan wordt het veel te ingewikkeld …’

De titel van de voorstelling is: Was volgend jaar maar vast voorbij. Zie jij dat zo?

‘Het is natuurlijk een prikkelende, ironische titel, maar het klopt wel. Elk jaar weer die ellendige kerst … Daar kijk ik altijd het meeste tegenop: de feestdagen.’

“Ik merk het ook in de zaal. Mensen zijn meteen boos”

Over ironie gesproken, hoe staat het hiermee in de maatschappij? 

‘Ironie wordt steeds minder begrepen. Je bent al snel verdacht. Youp van het Hek had het er onlangs nog over. Het heeft ook met Facebook te maken. Iedereen kan meteen reageren. Mensen wachten geen dag meer met een reactie. Met terugwerkende kracht hebben ze dan vaak spijt. Ik merk het ook in de zaal. Mensen zijn meteen boos. Of er valt een doodse stilte bij het woord ‘slavernij’. Een relativerende opmerking kan dan niet, de mensen denken meteen dat je er voor bent.‘

Kun je nog een voorbeeld geven?

‘Gisteren plaatste ik op mijn website een tekst over scootmobiels. Daar kreeg ik heel veel boze reacties op, terwijl ik alleen beschrijf wat ik gezien heb. Je ziet ze namelijk overal rijden. Als ik dat alleen maar benoem maak ik ze al belachelijk, zo vindt men. Wat ik wel heb geleerd is dat een kort zinnetje vooraf, met een aanleiding, enorm helpt. Dat geeft het net dat beetje distantie.’

“Er zou een crisis aankomen, maar er is al 30 jaar sprake van een morele crisis”

Wat verwacht je van 2020?

‘Geen idee. Er zou een crisis aankomen, maar er is al 30 jaar sprake van een morele crisis. In het westen viert het ego hoogtij. Dat zie je in de zorg, het onderwijs en de kunsten. De markt bepaalt alles, er is geen enkele solidariteit meer. Een ego is op zich niet verkeerd, maar je moet het wel inzetten voor een betere zaak, niet voor jezelf. ’

En ga je volgend jaar weer een eindejaarsconference doen?

‘Ja, er komt zeker een vervolg. Ik ben nu van plan om tot mijn dood dagelijks een dergelijke tekst te schrijven. Ook op zaterdag en zondag. Dat betekent dat ik geen dag meer vrij heb. En het geeft veel druk. Het is net topsport eigenlijk.’

De voorstelling in de Schouwburg is uitverkocht.