Oog voor Collectie

Het Centraal Museum laat van zich horen en doet van zich spreken in Collectie Centraal. 

Bart Rutten, artistiek directeur van het Centraal Museum te Utrecht, had bij zijn introductie van ‘Collectie Centraal’ weinig woorden nodig om de grondslag van het museum als fenomeen – een observeerbare gebeurtenis – te typeren. Het museum is een plek waar een collectie wordt gemaakt, getoond, bewaard, behoed en vermeerderd. Kortom, tegen alle mogelijke vooroordelen in van hen die een kunstschuw leven lijden en overtuigd zijn dat een museum staat voor saai, somber, stoffig, stil en vermoeiend. Halbe Zijlstra en Geert Wilders hebben meer kapot gemaakt dan we aanvankelijk dachten dat mogelijk was. 

Vanaf mijn entree in Utrecht, zo rond 1946, op driejarige leeftijd, net voor de hongerwinter in Amsterdam geboren, was het Centraal Museum in Utrecht, de stad waar ik honderdduizenden kinderstapjes moet hebben gezet, een statig gebouw met de degelijke uitstraling van een klooster, waar ik minstens twee keer per maand naartoe ging. Kinderen van nu, kom daar maar eens om…  

Eerst ging ik onder geleide van mijn ouders, daarna ook nog onder de hoede van de Regentesseschool aan de Hamburgerstraat. Wat vroeger ‘lagere school’ werd genoemd, heet tegenwoordig basisschool, in jaargroepen ingedeeld. De Regentesse blijft nog steeds een betekenis houden vanwege het feit dat me in die jaren al, het belang van onder andere het museum was ingeprent. In mijn geval kwam dat goed uit omdat het onderstreepte wat mijn ouders steevast en zelfs dwingend als ‘goed voor iedereen en jou’ aan mij verkochten.  

Als de school dat ook vond, moest het toch wel waar zijn? Ouders van nu en scholen van nu, kom er maar eens om. 

De geur van creosoot die ‘het schip’ met zijn eeuwenoude geschiedenis uitademde (en nog!) in de gewelven van het Centraal Museum is zo’n ervaring die nooit is vervlogen.  

Het poppenhuis – wereldberoemd – was een steeds opnieuw tot opwinding leidend feest, vooral als je op een klein trapje werd geholpen, zodat je ook in de hoogste verdiepingen kon kijken.  

De schilderijen, beelden en af en toe een expositie als ‘Het knekelballet’ van Harry van Tussenbroek. Bleven die wezentjes, gemaakt van vogelschedeltjes en aangeklede botjes, musicerend op fantasie-instrumentjes nog wel bewaard en behoed? Wie weet – maar zeker is dat in elk geval de serie etsen met afbeeldingen van figuren uit het knekelballet, vervaardigd door de Utrechtse tekenaar/graficus Hans van Dokkum nog in het museum worden bewaard en misschien ooit weer eens worden getoond. 

Ik vond ze niet in de presentatie van de nieuwe visie op het tentoonstellen van collecties, maar vooralsnog is het aantal objecten van de dynamisch geplande verzameling – bijna 500 kunstwerken – al genoeg om er zenuwachtig, nieuwsgierig en hebberig van te worden.  

Het is zinloos om zelfs maar een klein deel van de nieuwe permanent dynamische collectie die feestelijk wordt geopend op 16 december 2023 ‘even’ met u door te nemen. Over een drietal getoonde kunstwerken lukt het me niet om ze niet ‘even’ aan te stippen. 

Waar een van de bezoekers tijdens de rondleiding, de maiden voyage van de nieuw samengestelde en opgezette collectie, zich afvroeg waarom sommige objecten hier en daar waren geplaatst voor andere werken – beetje begrijpelijk wel – daar heb ik makkelijk praten: tussen thuis vroeger en thuis nu, dus ruim zeven decennia lang heb ik geleerd dat de spreekwoordelijke hoorn des overvloeds zo overrompelend is omdat het niet mogelijk is alles in een keer te overzien. Je moet kijken, spieden, bukken, knielen, zitten, je ruggenwervel verkronkelen om niets te missen. Een schilderij dat al maanden met de voorkant schuin tegen de muur staat, een dichtgeknoopte map met tekeningen, foto’s, archieven – steeds weer verrast worden door wat er al was, maar geheel of gedeeltelijk onzichtbaar tussen alles wat wel in het oog springt. 

Vooruit – ik noem drie tentoongestelde kunstwerken die mij zeer bevreemdden door het vuurwerk van vragen dat me overviel: een grote, in halfduister geplaatste houten globe met een diameter van (naar voorzichtige schatting vijfenzeventig centimeter) waarop de continenten, zeeën, oceanen, rivieren, steden, bergen, de noordpool, bijna onzichtbaar zijn geworden. Bij deze aardbol hoort vanzelfsprekend een spannend verhaal – net als bij onze aardbol waarop u nu dit stukje leest.  

Nummer twee is een een prachtige, mensgrote pop – het zou een vrouw kunnen zijn – gekleed in een robe als een roos die geen roos is maar een levensgrote, gedetailleerde vulva, waarvan voorstelbaar is dat een minnekozer zich erin zou kunnen verliezen, maar zeker ook dat er gemakkelijk een baby door kan zonder barensweeën en keizersnede. 

Als nummer drie noem ik een werk van de Britse kunstenaar Ed Atkins. Eerder getoond op de Biennale Venetië 2019. Voor mij is dat nogal wat, want ik ben geen aficionado van video-installaties. Deze intrigeerde mij zeer omdat hij geïnspireerd lijkt door een van de mooiste filmscènes door Rutger Hauer als stervende replicant in Blade Runner (1982, Ridley Scott). 

Ik bleef er gefascineerd hangen, viel uit de grote groep vertegenwoordigers van de landelijke pers en werd – zonder zelfs maar zachte dwang – meegevoerd door een vriendelijke medewerkster van het museum die heel begripvol haar bezemwagentaak uitvoerde.  

Trek voldoende tijd uit voor de expositie, laat het niet bij één keer, scholen, ouders, kinderen, blijf komen en (mee)genieten van spannende, nieuwe objecten die worden toegevoegd of om andere even rust en verzorging te gunnen – dat eist ‘bewaard en behoed’ nu eenmaal. Bewaard, behoed, getoond, vermeerderd: dynamisch! Leerzaam ook – saai woord, maar zeer waar en broodnodig.  

Op zaterdag 16 december is ‘Collectie Centraal’ van 11:00 tot 23:00 uur het museum gratis te bezoeken voor het publiek en vinden er tal van activiteiten plaats in en rond het museum.