Jeroen Hermkens:”Die ontmoeting met Jan Juffermans op de kunstmarkt veranderde mijn leven totaal”

In deze rubriek vragen we Utrechters keuzes te maken in hun vakgebied. Maar ook daarbuiten.

Op de dag dat Rusland Oekraïne binnenvalt heb ik afgesproken met Jeroen Hermkens. In 2018  bezocht hij samen met Arnon Grunberg Kiev. Ze maakten daar een serie over “het naakt”. “Ik was nog nooit in Kiev geweest en wilde het Russisch museum bezoeken. Na lang vragen en zoeken vond ik het. Mensen wilden je niet helpen omdat het niet meer zo mag heten, gevoeligheden die ik toen niet begreep. Slechts een klein bordje gaf de plek aan. Kiev was een sombere stad, maar je zag de moderne tijd wel aankomen. Wij logeerden in een ouderwets sovjet hotel aan het Maidan-plein. In 2014 werden daar demonstranten gedood die in opstand waren gekomen tegen de zittende president. Fotootjes en bloemen herinnerden aan de slachtoffers. De stad ademde een anti-Russische sfeer. Omdat ik in Kiev ben geweest en de stad ken doen de beelden op televisie mij veel”. 

Jeroen Hermkens (1960) , geboren in Sint Anthonis(NB), verhuisde rond zijn tiende jaar naar Diessen. “De periode van mijn tiende tot mijn achttiende bracht ik dus door in Midden-Brabant. Dat was de periode die belangrijker was dan de eerste tien jaar van mijn leven. Diessen onder Tilburg is het Brabant waar ik vandaan kom. Ik was een eigenzinnig en heel zelfstandig kind met een brede belangstelling. Veel belangstelling voor leuke en bijzondere dingen, waarbij ik nog wel eens vergat dat er ook normale dingen waren. Zoals school, waar je ook aandacht aan moest besteden. Mijn middelbareschooltijd was een onrustige tijd: van school af moeten en blijven zitten. Ik zocht mijn eigen weg. Al jong had ik het idee dat ik weg moest uit Diessen. Weg uit de beperktheid van Brabant, dat kleine. De sfeer van het oude katholieke dat voor mij bepaalde wat er wel en niet mocht en van doe maar gewoon. Ik had geen idee wat ik na mijn schooltijd wilde gaan doen. Ik dacht aan de School voor Journalistiek of de Kunstacademie. Al eerder, toen ik zeventien was, dacht dat ik naar de Toneelschool in Maastricht moest. Dat laatste was een idioot plan. Ik deed toelatingsexamen kwam vreselijke mensen tegen. Zo hautain en arrogant en als zeventienjarige jongetje uit Diessen schrik je daarvan. Ik besloot naar Utrecht te gaan naar de Kunstacademie. Ik dacht aan fotografie of affiches maken, in ieder geval de grafische kant.”

“Ik zag mijzelf niet als een kunstenaar. Dat waren mensen met baarden in een paars pak”

“Tijdens mijn toelatingsexamen vond men dat de vrije richting meer bij mij paste. Daar had ik nooit aan gedacht, ik zag mijzelf niet als een kunstenaar. Dat waren mensen met baarden in een paars pak. Een kunstenaar was voor mij een abstract beeld. Het was de autonome richting die mij een bepaalde manier van kijken leerde. Ik zag veel zij-instromers die heel erg goed konden tekenen, maar kunst is iets anders dan goed kunnen tekenen. Op de academie had ik mij gespecialiseerd in grafische technieken en lithografie, een heel directe techniek. Op de academie wisten ze daar niet zo veel van en ik kon stage gaan lopen in Parijs.”

“Ik had iets dwangmatigs, ik moest dingen doen”

“Daar heb ik een half jaar gezeten op een drukkerij voor kunstenaars en kreeg een bepaalde handigheid. Toen ik terug was uit Parijs werd ik gebeld door Rento Brattinga die een steendrukkerij had op de Lauriergracht in Amsterdam. Hij vroeg mij om de litho-pers te gaan bedienen. Dat heb ik zes jaar gedaan totdat ik van mijn eigen werk kon gaan leven. Als je niet gewend bent om geld uit te geven dan heb je het ook niet nodig. Vanaf de eerste dag dat ik van de academie kwam, heb ik iedere dag gewerkt. Ik had iets dwangmatigs, ik moest dingen doen.”

‘Op een gegeven moment staat er een grote grijze man met lang haar voor mijn neus en zei: “Ik vind het mooi, ik wil alles kopen”’

“Na de academie ben ik niet meteen bij de galeries langsgegaan, ik heb twee jaar lang gewerkt zonder iemand iets te laten zien. Net van de academie word je misschien wel uitgelachen en daar word je alleen maar somber van, dat moet je niet doen. Ik werd gevraagd voor de kunstmarkt op het Janskerkhof. Ik stond daar met een kraampje dat ik ‘s morgens in moest richten en ‘s avonds weer op moest ruimen. Ik was nogal bleu en met weinig werk stond ik tussen alle kunstenaars in. Op een gegeven moment staat er een grote grijze man met lang haar voor mijn neus en zei: “Ik vind het mooi, ik wil alles kopen”. Ik dacht dat hij iets van werk op de markt bedoelde maar hij bedoelde alle grafiek die ik tot dan toe had gemaakt. Ik had geen idee wie de man was maar hij bleek de galeriehouder Jan Juffermans te zijn. Die ontmoeting heeft mijn leven veranderd. Hij heeft veel voor mij gedaan en heel veel voor mij betekend. Ik was nog jong en wild en hij was al een gevestigde man, een rare combinatie. Maar er ontwikkelde zich behalve een samenwerking een hechte vriendschap tussen ons.”

“Ik heb zoveel van Jan geleerd, ook op zakelijk gebied”

“Nieuwe ideeën en nieuwe opdrachten, die we tijdens onze talloze lunches uitdachten. Ik heb zoveel van Jan geleerd, ook op zakelijk gebied. Later kwam zijn zoon Jan jr. erbij en we vormden een driemanschap, drie jongens, drie mannen. Eerst in Nederland, in de galerie en naar de KunstRai met mijn werk. Maar al gauw vonden we Nederland een beetje lullig en we wilden graag reizen. Naar New York waar ik hing tussen Picasso en van Dongen. Maar ook Shanghai, Italië en LA. Vader en zoon en ik ertussenin. Die periode heeft mijn leven en mijn kunst bepaald. Het overlijden van Jan sr. en Jan jr. zo vlak na elkaar was een grote schok. Jan sr.is nu tien jaar geleden overleden. Wij waren een beetje de Pietje Bell in Utrecht, we deden dingen die we leuk en mooi vonden en hij heeft mij op de kaart gezet. We hebben zulke mooie dingen samen gedaan. Jan jr. was minder flamboyant dan zijn vader, maar er ontwikkelde zich een sterke band tussen ons. Een paar jaar na het overlijden van Jan sr. was ik met Jan jr. in Parijs. We bezochten een grafiekbeurs in het Grand Palais, waar ik een wand had. We aten en dronken lekker, kunst is mooi maar je moet ook leuke dingen blijven doen. Jan voelde zich niet goed toen hij thuiskwam en hij overleed op 42 jarige leeftijd. Dat was dramatisch, dat zijn moeilijke jaren voor mij geweest, heel zwaar. Ik had net de modus gevonden met jonge Jan en toen was hij dood, afschuwelijk.”

”Als je zulke mooie litho’s maakt van al die steden, waarom doe je dat dan niet van Utrecht?”

“De stad is mijn onderwerp geworden. Ik had altijd door steden gezworven. Je kan als kunstenaar het best een onderwerp kiezen dat dichtbij je belangstelling ligt. Als ik dan toch rondloop in een stad dan kan ik net zo goed tekeningen gaan maken. En dat gaf mij dan weer een reden om naar steden te gaan. Heel onbevangen niet naar de standaard plekken, maar naar de rafelranden, dat leverde mooie beelden op. Vaak nam ik de metro, stapte na een paar haltes uit en dan kwam ik terecht in haven-of transportgebieden. Na vijf dagen kwam ik dan terug met een stapel tekeningen en die legde ik dan hier op de grond en liep eromheen. Deze is goed voor een litho en die voor een schilderij. Zo kon ik dan maanden aan een stad werken. Zo was ik in Bakoe in Azerbeidzjan, ik zag daar zo’n luxe en ‘plat’ geld, maar zodra je even buiten het centrum kwam, waren daar Oostblokflats met de ruiten eruit. De tegenstelling wil ik wel laten zien. Jan sr. zei mij: ”Als je zulke mooie litho’s maakt van al die steden, waarom doe je dat dan niet van Utrecht?”

“Ik vond het te veel voor de hand liggen om Utrecht als onderwerp te nemen voor mijn werk. “Waarom kijk je hier niet zoals je in het buitenland wel kijkt?”, vroeg hij mij. Ik begon Utrecht te tekenen en Jan gaf mijn litho’s uit. Nu ben ik bezig met een boek dat laat zien dat de Singel weer rond is, ik heb talloze tekeningen liggen. Willem Hendrik Gispen gaat daar de teksten bij schrijven. Er komen kaarten en plattegronden om te varen en te wandelen langs de Singel. Ik heb nog nooit subsidie aangevraagd, dus ik geef het in eigen beheer uit.”

De keuzes van Jeroen

Kunstenaar 

“Edvard Munch. Toen hij honderd jaar dood was ben ik speciaal naar Oslo gegaan voor de grootste Munch tentoonstelling ooit. Daar hing toen alles. Ik hou van Munch omdat zijn werk en persoon één zijn, onlosmakelijk met elkaar verbonden. Munch laat de directe menselijke emotie zien. Je wordt meteen gepakt. Het gaat over echte emoties. Leven, dood, ellende maar ook liefde en het raakt je direct. Ik was laatst in het nieuwe Munch-museum aan de haven in Oslo. Toen ik daar was moest ik even gaan zitten. Het komt binnen, het werk is zo onwaarschijnlijk, niet verhalend en niet plat. Emotie en werk liggen zo dicht bij elkaar. Van Gogh heeft dat ook maar Munch in nog sterkere mate. Bonnard vind ik ook belangrijk maar ik hou toch van meer het ruigere werk van bijvoorbeeld de Duitse expressionisten zoals Kirchner.”

Kunstwerk 

“Gezicht op de Mariaplaats met de Mariakerk in Utrecht van Pieter Saenredam, de verstilling zo bijzonder kwa ruimte en sfeer. Ik ben gaan zitten op de plek waar Saenredam ook zat toen hij zijn schilderij in 1636 maakte. En tekende de stad zoals hij nu is. De compositie is dezelfde maar nu natuurlijk heel anders. De tekeningen zijn de basis voor een muurschildering in de nieuwe Brasserie Marie die in Sociëteit de Vereeniging komt. Op de wandschildering hangen dan weer schilderijen van mij die iets te maken hebben met de geschiedenis van die plek. Zoals een schilderij van de poort bij Clarenburg. Of dezelfde zaal in 1910 met de obers. Of van de Jeruzalemgangers van Jan van Scorel, waar ik dan in plaats van die mannen Utrechtse schilders in heb gezet: Jan van Scorel, Saenredam, Pyke Koch en mijzelf.”

Museum 

“Het Munch museum natuurlijk. Het Islamitisch Museum in Doa door Pei ontworpen, prachtig, maar ik vind Qatar heel dubieus. Dus dacht ik wat is nou echt belangrijk aan een museum? Ik hou ervan om door musea te struinen en schilderijen te ontdekken die je emotioneren. Veel mooie schilderijen zijn in Amerika terechtgekomen. In The Art Institute of Chicago hangt een enorme collectie impressionisten. Er is daar een zaal met zes hooimijten van Monet op verschillenede momenten van de dag. Maar ook Hopper en Caillebotte, die de brug achter het Gare Saint Lazare schilderde. Het is zo’n museum waar je van de ene verbijstering in de andere valt.”

Restaurant 

“Sea Salt Saloon. Leuke en ontspannen sfeer, heerlijke kleine visgerechten aan de bar. En Bras, goede keuken en een mooi restaurant.” 

Drank 

“Drank heeft te maken met momenten. Omdat we het daar toch over hebben, denk ik aan de twee Jannen. Dwalend door New York, LA of Shanghai, dronken we daar op een terras of een bijzondere plek altijd een Bloody Mary. De plek en de mensen hebben te maken met herinneringen aan dit drankje.”

Boek 

“Max, Mischa en het Tet-Offensief van Johan Harstad. Het gaat over ontheemding en het heeft veel lijnen naar muziek en kunst. Maar het gaat ook over liefde en opgroeien en ouder worden. Het is het verhaal van toneelregisseur Max Hansen die als puber van Noorwegen naar Amerika gaat. Hij vindt het moeilijk om zijn stad Stavanger achter zich te laten. Maar in New York ontdekt hij dat eigenlijk iedereen daar ontheemd is. Het verhaal omspant vele decennia van de oorlog in Vietnam en Apocalypse Now, gebeurtenissen die ik herken uit mijn jeugd. Tot Rothko en de aanslag op de Twin Towers. Het mag van mij best een beetje stevig en ruig zijn, een heerlijk boek om te lezen.”

Film 

“Vanwege de inval van de Russen vanochtend in Oekraïne dacht ik aan Full Metal Jacket over de waanzin van de oorlog. Over geweld en dood. Ik had eigenlijk iets anders willen zeggen maar toen ik de televisie vanochtend aanzette kon het niets anders meer zijn. Stanley Kubrick, de beste en grootste regisseur ooit. En nu zo actueel.

Muziek 

“Punk. Toen ik net in Utrecht woonde, was ik heel actief bij het kraken van het oude Tivoli en de illegale feesten die in verlaten fabrieken en garages werden georganiseerd. Het was de tijd van de Punk. Johnny Rotten met PIL, fantastisch en eigenzinnig. Ik ben een paar jaar geleden nog naar een concert van hem geweest in Den Haag. Totaal lak aan alle regels dat hoort bij mijn tijd rond de jaren tachtig in Utrecht: ‘Keep Banging the Door’. Emoties en associaties zijn voor mij belangrijk.”

Stad 

“Rome en New York. In New York ben ik veel geweest, daar fietsen van het Central Park naar Coney Island. Over al die bruggen, fantastisch.”

Utrechter 

“Paul de Brabander, de oprichter van dB’s. Ik bewonder de wijze waarop hij die plek op eigen initiatief, zonder subsidie, heeft opgezet. Ik ken geen plek waar zoveel totaal verschillende mensen  bij elkaar komen in een aangename sfeer. dB’s moet nu weg uit het CAB-gebouw omdat er huizen worden gebouwd, ze verhuizen naar het Werkspoorkwartier. dB’s heeft de stad verrijkt zowel in het alternatieve circuit als het professionele. Het is een sociaal gebeuren waar Paul altijd mensen bij heeft betrokken die het soms ook moeilijk hadden. Hij heeft de stad verrijkt.”

Als jij burgemeester van Utrecht zou zijn? 

“Het grote probleem is ruimte, ruimte is kwaliteit van leven. Alle barrières zouden moeten verdwijnen. Leg de A27, de A2 en alle rondwegen onder de grond en leg parken aan daar waar nu beton ligt. Veel meer groen, we denken veel te klein en veel te truttig. We moeten denken over hoe het zal zijn over dertig jaar.”