Afgelopen maandag overleed Lien Vos-van Gortel, burgemeester van 1981 tot 1992. ‘Politiek was ze een liberaal in hart en nieren’, schrijft de gemeente Utrecht in een aan haar overlijden gewijd bericht. De gemeente: ‘Ze had altijd aandacht voor iedereen en ieders belang en werd gewaardeerd om haar informele aanpak.’
Onze medewerker Cees Grimbergen heeft in de elf jaar van haar burgemeesterschap veelvuldig contact met Lien Vos. Zo maakt hij haar van nabij mee in de grootste kwestie uit haar burgemeestersperiode: de aanloop naar de ontruiming van het bos Amelisweerd en het kappen van de bomen daar. Het zijn on-Utrechtse toestanden, tijdens een prachtige nazomerse week, die een dramatische climax krijgen op vrijdag 24 september 1982.
Honderden politiemensen uit het land verzamelen zich op de Kromhoutkazerne. Het leger helpt een handje. Er staan tientallen ME-bussen. Elders stellen zich tientallen bulldozers op. De bomen in Amelisweerd worden verdedigd door zo’n zevenhonderd bosbezetters.
Mevrouw Vos roept, met een beroep op een artikel in de Gemeentewet, die vrijdagochtend de noodtoestand uit. Dat besluit geeft haar alle bevoegdheden in het gebied tussen Waterlinieweg en Bunnik.
Zo motiveert Lien Vos-van Gortel in die tijd dit besluit: ‘In de loop van september bleek uit diverse perspublicaties dat de verdediging van het bos Amelisweerd in een meer professionele organisatievorm was gegoten. Door de hoofdofficier van justitie, de korpschef en mij werden deze signalen ingeschat als van dreigende aard. Zodat ernstig rekening gehouden zou moeten worden met massaal en hard verzet, met allerlei middelen, tegen een eventuele ontruiming van het Amelisweerd-bos bij het starten van de kapactie.’
De president van de rechtbank, Mr. Van Dijk, ziet de taferelen in zijn stad die 24e september hoofdschuddend aan. Hij zit in een van de zalen van het gerechtsgebouw aan de Hamburgerstraat. Maar laat zich door Jan en Alleman informeren over wat er zich in het bos Amelisweerd afspeelt. Tijdens een inderhaast door de Vrienden van Amelisweerd aangespannen kort geding stelt president van Dijk dat ‘de zaak ontzettend geëscaleerd is, in Utrecht vandaag’. Het strijdjargon heeft die dag ook de rechtbank bereikt. Van Dijk vraagt de overheid en de actievoerders: ‘Kunt u een wapenstilstand bereiken?’
De vraag van de rechter is vergeefs. De landelijke overheid en de gemeente vegen het bos leeg en kappen de bomen. Verbijstering resteert in bos en stad. Die avond trekken 1500 demonstranten door de stad. Ze koelen hun woede ook op de ramen van het stadhuis.
Drie weken na de gewelddadige confrontatie tussen ME en honderden bosbezetters, vergadert de Utrechtse gemeenteraad over de ‘slag om Amelisweerd’. Burgemeester Lien Vos verantwoordt zich voor haar beleid, inclusief de noodtoestand.
Dankzij zijn goede contacten met haar weet journalist Grimbergen Lien Vos na afloop van die raadsvergadering te strikken voor een interview.
Hieronder de weergave. Het bevat, soms tussen de regels, het dilemma van de Utrechtse burgemeester. Een meerderheid van de gemeenteraad is tegen de weg. Het rijk wíl de weg door Amelisweerd. De burgemeester moet het varkentje wassen.
Het is een postuum kijkje in de persoon van Lien Vos-van Gortel, een vriendelijke vrouw. Vriendelijk, gezellig, informeel. Waar nodig hard en een trouw bondgenoot van landelijke overheid en Rijkswaterstaat. Het is donderdag 14 oktober 1982, twintig dagen na de kap van de bomen. De Utrechtse raad legt zich neer bij de voldongen feiten. De burgemeester geeft na de raadsvergadering haar reactie.
Wat vindt u er van dat de bomen gekapt zijn?
Mevrouw Vos: ‘Ik denk dat ik daar op dit moment geen oordeel over geef. De Vrienden van Amelisweerd hebben het maximale bereikt dat bereikt kon worden’
Wat betekent het voor u dat de bomen gekapt werden terwijl de rechter nog met de zaak bezig was?
‘Voor mij betekende dat een complicatie om uit te leggen bij wie de bevoegdheid voor het kappen lag. Je mag een onafhankelijke rechter uiteraard niet beïnvloeden.’
Was u er gelukkig mee dat er gekapt werd terwijl de rechter nog met de zaak bezig was?’
‘Weet u, ik vraag me nooit af of ik ergens gelukkig of ongelukkig mee ben. Als ik op een situatie geen invloed kan hebben, onthoud ik mij van een oordeel. Verder heb ik geen enkele behoefte om te vertellen hoe ik dat beleefd heb. Vast staat dat de rechter kon recht spreken.’
‘Wie kwam op de gedachte om via dat artikel in de Gemeentewet een noodtoestand uit te roepen?’
‘Ik denk niet dat ik het was. Ik ben niet de jurist die denkt in artikelen. Dat artikel 220 is uitgedacht met de juristen van het gemeentehuis.’
Rijkswaterstaat overtrad de kapvergunning van gemeente Utrecht. Wat vindt u daar van?’
‘Ik heb daar geen oordeel over zo lang deskundigen daar geen rapporten over hebben gemaakt.’
U zei op de avond van 24 september in het NOS-journaal dat u verbaasd was dat het kappen zo snel verlopen was. Gespeelde verbazing, taxeerden veel mensen.
‘Ik denk niet dat ik zo hypocriet ben. Ik kreeg inlichtingen waarin gesteld werd dat het kappen minstens twee etmalen zou duren.’
Voelt u zich om de tuin geleid door de mensen die u die onjuist informatie verstrekten?
‘Ik heb daar wel een waarde-oordeel over, maar dat geef ik u niet.’
U bent burgemeester, hoofd van de politie en vrouw. Maakt het enig verschil of een vrouw of een man hoofd van de politie is, gelet op de snelheid waarmee de ME werd ingezet?
‘’Ik denk dat de ME wordt ingezet wanneer de schaal van de actie daar om vraagt. Wanneer er groepsacties zijn, moet je met groepsacties antwoorden.’
Is het nog leuk om burgemeester te zijn als je dit meemaakt?
‘Kijk, het is natuurlijk een onaangename zaak als je als burgemeester, in de uitoefening van je ambt, in wezen dingen moet doen die niet parallel lopen met de wensen in de gemeenteraad. Dat is een van de hoofdproblemen van de situatie rond Amelisweerd.’
Op het hoofdbureau aan het Paardenveld werd op vrijdag 24 september, na de geslaagde kapactie het glas geheven. Is er voor u vanavond reden te proosten op de goede afloop van deze raadsvergadering?
‘Wat mij betreft niet. Ik vind het plezierig dat de raadsvergadering redelijk op tijd is afgelopen. Ik denk dat we morgen verder gaan met de zaken die zich dan voor doen.’
——————————————————————————————————————–
(bron: boek ‘Amelisweerd, de weg van de meeste weerstand’, samenstelling door Cees Grimbergen, Rob Huibers en Dick van der Peijl. Het boek is uitsluitend antiquarisch verkrijgbaar. Onder andere via de site boekwinkeltjes.nl)
——————————————————————————————————————–
Leerzame terugblik. Wat doen de Utrechtse autoriteiten bij een eventuele volgende bomenkap? Volgens GroenLinks is Utrecht een Gallisch dorp in rechts Nederland. Dus dat moet goed komen.