Nieuwe bezieling voor Landhuis Amelisweerd: “Beschouw het als een geschenk”

Het stond er maar aan de rand van het bos, verweesd, de prachtige doeken waren weg gehaald, wat over bleef was het klassieke behang. Het oude koningshuis mocht niet verkommeren. Met veel bezieling, maar weinig rumoer is gewerkt aan een herstart als uniek kunstcentrum. Het is te danken aan de inzet van Johan Blom van Stadsherstel Utrecht en Lotte Walrave, de nieuwe directeur van wat voor tien jaar op de culturele kaart komt als Landhuis Oud Amelisweerd. Tot komende zondag is nog de expositie Nieuw Land Nieuw Huis te zien met treffend werk van vluchtelingen. 

Als Museum Oud Amelisweerd (MOA) is het nog even het exclusieve home van Armando geweest, gedreven werk van directeur Yvonne Ploum. In 2016 kreeg het museum een hoge Europese onderscheiding voor de geslaagde restauratie van 4 miljoen euro. Het was niet lang voor het failliet vanwege onoplosbare exploitatie-tekorten – verdrietdossier van de stad Utrecht. Een herstart als PUM, het Pop-Up Museum van een collectief rond Huis Doorn was ook geen lang leven beschoren.  Het bleef bij de modetentoonstelling Dress to Impress in de herfst van 2019. 

Afgelopen augustus en september vormde modeontwerp van de HKU de eerste nieuwe tentoonstelling in Landhuis Oud Amelisweerd. De eerste stap naar de opleving. Johan Blom was eraan begonnen als directeur van de NV Stadsherstel Utrecht die zich ontfermt over monumenten en andere panden met grote maatschappelijke betekenis. Hij had de teloorgang van het landhuis met leedwezen aangezien. De dag brak aan dat hij tegen de Utrechtse gemeenteraad zei: ‘Houd op met mopperen over dat gebouw. Beschouw het als een geschenk.’  

Stadherstel kreeg het voor tien jaar in erfpacht á 1 euro per jaar en zorgt voor de tonnen kostende exploitatie. Als directeur voor de tentoonstellingen trad Lotte Walrave aan. De bezoekers hoeven geen Museum Jaarkaart te tonen, de entree is pay-what-you-want, maar donaties zijn welkom. Er is geen subsidieregeling met de gemeente of het rijk. Deze constructie is mede mogelijk door de steun van een aanzienlijke begunstiger, de Hartwig Art Foundation van miljardair Rob Defares. Zij hebben voor de komende vijf jaar 1 miljoen euro uitgetrokken voor de solo-tentoonstellingen van de Nederlandse kunstenaars op de eerste verdieping. Dat komt neer op een budget van een ton per tentoonstelling, twee per jaar. Een belangrijke partner is ook het Centraal Museum die kennis en kunde meebrengt voor de nieuwe tentoonstellingen.  

Lotte Walrave (30) is geboren in Goes en groeide op in het vlakbij gelegen, gereformeerde ‘s-Gravenpolder. In Utrecht ging ze naar het conservatorium en de HKU – richting Kunst & Economie. Ze trok naar Berlijn en Melbourne, werkte er aan kunstbroedplaatsen. Dat deed ze ook bij terugkeer in Utrecht met de aansturing van Vechtclub XL. In die dagen reed ze veelvuldig door de stad met haar Zundapp-bakbrommer waarmee ze een scherm op kon zetten om films te laten zien in openbare ruimte zoals bij Molen de Ster. Ze heeft het prachtvehikel overgedaan aan RAUM. En dan is ze ook nog matroos op het Statenjacht, het prachtige 17e eeuwse krakend en piepend schip in de Veilinghaven. 

Walrave houdt van de energie van jonge kunstenaars, kent de nieuwe plekken waar het gebeurt in de stad, voormalige industriële terreinen als het Cartesius-complex en de Werkspoorkathedraal. 

‘In alles wat piept en kraakt voel ik me op mijn gemak’

Het oude landhuis is geen oude fabriek, maar wel een uitdaging als voormalige woning van Lodewijk Napoleon en de latere mevrouw De Wijs, een van de negen bastaardkinderen van prins Hendrik. Stralend zegt Walrave: ‘Ik ben opgegroeid bij een oude korenmolen, de molenaar was nog actief. In alles wat piept en kraakt voel ik me op mijn gemak. Ik heb het MOA bezocht en ook Huis Doorn, het was het leukst als ik er alleen was, dat ik het voor mezelf had als het ware.’ 

Ze kende de deplorabele situatie van het voormalige MOA. ‘Ik wist dat het lastig ging, dat de gemeente ermee in de maag zat. Dat vond ik altijd heel erg. Zo’n mooi pand. Je kunt er verliefd op worden, het behang, de omgeving. Toen heeft Johan Blom van Stadsherstel gezegd: “Het past bij de missie. Van Stadsherstel om bijzonder erfgoed te behouden voor de stad.` 

De gemeente mocht blij zijn met zo’n kundige partij. Ik heb Johan benaderd toen ik in maart las dat ze het in beheer namen. Heb hem een bericht gestuurd: wat ga je doen. Soms heb je een klik. Het mag niet gebeuren dat het een hotel wordt.’ 

Ze hoorde genoeg van landhuisliefhebbers die met oude kasten en stoelen aankwamen. Niet haar dingen, nee zeg. ‘Ik wil iets nieuws in die oude omgeving. Niet van: hier heeft Lodewijk zijn ontbijtje gegeten.’ 

‘Het is mijn taak om ook andere verbindingen te maken’

Spoedig vouwde ze haar opzet verder uit over een nieuwe stichting. ‘Het moet een culturele organisatie worden als platform voor verschillende partijen in plaats van één stroming met één kunstenaar. Zo zijn we begonnen met fashiondesign over ontwerp en identiteit. Toen volgde een expositie van de Kunstuitleen en daarna de gevluchte kunstenaars.’ 

Onverminderd stralend betoogt ze verder: ‘Elke keer komt er een ander publiek. Ik denk dat het huis dat echt nodig heeft. Je hebt al het publiek dat graag landhuizen bezoekt. De vluchtelingen nemen weer hun familie mee. Het is mijn taak om ook andere verbindingen te maken, zoals met Nimeto en Middelbare Scholen. Ik vind het leuk dat het huis van iedereen is, dat het kan verrassen.’ 

Het huis is meer dan de middenverdieping voor de exposities, weet ze. Voor Walrave zijn er drie lagen: het verleden met het behang, het heden met de actuele kunst en de toekomst: de bovenverdieping met ruimte voor schrijvers, kunstenaarsgesprekken, mogelijk een artist in residence. Op de begane grond is inmiddels een film opgenomen van Dansgezelschap 155. In de behangkamer komen ook optredens van het conservatorium. Die houten vloer en het behang samen bevatten een soort spanning en een geweldige akoestiek. 

Na 7 november gaat het Landhuis dicht. Het mag nog steeds niet warm gestookt worden. In de winter wordt het vooruit kijken naar en werken aan de samenwerking met het Centraal Museum. In april 2022 begint de eerste van een reeks solo-exposities. De nadruk komt te liggen op het werk van gevorderde Nederlandse kunstenaars die al geruime tijd internationaal actief zijn. De kunstenaars zijn Amie Dicke, Hannah van Bart, Ansuya Blom en Willem de Rooij.  

Weer die Walrave-glimlach. ‘Mooie exposities, echt artist driven. We mogen er echt trots op zijn. Ze zijn bij Utrecht niet altijd bekend, misschien. Het zijn toch Nederlandse namen die in Amerika wel supergoed verkopen. Daarbij gaat het mij vooral over bereik en bekendheid van de kunstenaars.’ 

In de Vogeltjeskamer gaat een geluidskunstwerk van Creative Coding Utrecht klinken.  Nog meer uit de stad? Utrecht is zo rijk aan kunstenaars. Nu trekt Walrave even een ernstig gezicht.  

‘Ik krijg heel veel mail van kunstenaars die willen exposeren. Mijn job is ook dat ik mensen moet teleurstellen. Ik probeer wel mensen uit Utrecht erbij te betrekken. Het enthousiasme voor het museum is heel positief.’ 

Dat geldt ook voor haar adviesraad met leden als Deirdre Carasso (Bibliotheek Utrecht), Bart Rutten (directeur Cantraal Museum) en Berthe Schoonman (Art Utrecht),Ingmar Creutzberg (UnchainTheTigers), Hamilia El Ghamarti (Boks Jongerencultuurhuis) en Erwin Slegers (HKU) 

Het zijn goede sparringpartners met kennis van de kwaliteiten in Utrecht zelf. Walrave onderzoekt nog wat er mogelijk is aan kunst buiten het landhuis – de regels enzo. Het moet bijdragen aan het nieuwe leven. 

‘Dat hoop ik. En wat diverser. En je hebt die vrije entree, zomaar binnenlopen. Met de vrijwillige bijdragen gaat het heel goed en ook met de vrijwilligers die de rondleidingen doen. De meeste mensen verklaarden ons eerst nog voor gek.’