Nieuwe daklozenvoorziening is verbetering maar zorgt ook voor overlast

Het Catharijnehuis is begin december gesloten, en ‘Herstart’ van het Leger des Heils aan de Nieuwegracht werd geopend. Voor de bezoekers van de daklozenvoorziening een grote verbetering, maar voor sommige omwonenden het tegenovergestelde. Leger des Heils, gemeente en politie zijn druk aan de slag om overlast te beperken. De toekomst moet uitwijzen of dit lukt. 

De deur van Herstart is zwaar, maar als ik eenmaal binnen ben voel ik me welkom. Het is lekker warm, het ruikt naar soep, en ik word door nieuwsgierige mensen begroet. De locatie is nu ongeveer een maand de voordeur van de daklozenopvang, en wordt goed gevonden door daklozen.

De gemeente Utrecht presenteerde halverwege 2017 haar plannen voor de toekomst van daklozenopvang in de stad. De opvang zoals de gemeente die voor ogen heeft, stoelt op vier pijlers: het voorkomen van dakloosheid, opvang en hulp voor wie toch dakloos raakt, maatwerk in hulpverlening en begeleiding van (ex-)daklozen die weer een woonplek hebben gevonden.

Het Leger des Heils, een van de instanties die in Utrecht onder andere daklozen opvangt, wilde voorzien in de tweede pijler: het voorzien van een gecombineerde inloopvoorziening. Een van de voorwaarden van de gemeente was dat het pand in de binnenstad staat; dat is waar daklozen veelal zijn. Er is dus voor het Leger des Heils-pand op Nieuwegracht 92 gekozen. Dat pand werd al gebruikt door het Leger des Heils om dertig mensen dag en nacht op te vangen.

“Een hipstercafé is er niks bij”

De nieuwe gecombineerde inloopvoorziening heet ‘Herstart’, het is een combinatie van een inloop, een opvang en Stadsteam Herstel. Het pand is modern ingericht. Bezoekers kunnen de dag doorbrengen in een grote open ruimte. “Een hipstercafé is er niks bij”, zei wethouder Maarten van Ooijen in zijn vlog over Herstart. Er staan mooie tafels en comfortabele stoelen en banken. Voor velen zijn ze in ieder geval comfortabel genoeg om op te slapen, hoewel dat ook kan komen door de gebroken nachten die daklozen vaak hebben in de opvang. Een bezoeker vertelt dat hij in de nachtopvang op een zaal met tien personen slaapt, en dat hij daardoor slecht slaapt. 

Ferdinand van de Velde, hoofd Herstart, laat me de ruimtes zien. Er zijn aparte ruimtes te reserveren zijn voor een bijeenkomst of overleg. De spellen die in de kast staan, worden niet gebruikt. Van de Velde is trots op de binnenplaats: “We hebben met de omwonenden afgesproken dat de achtertuin geen rokersruimte zou worden, dus dat hebben we anders opgelost. Er is een kantoor gesloopt, waardoor een inpandige binnenplaats is ontstaan. Hier kunnen mensen eventueel roken zonder dat iemand er last van heeft.”

Herstart is de voordeur van de daklozenopvang; in principe is iedereen welkom. In plaats van dertig vaste cliënten en een 24-uurs team, is er door de nieuwe functies een veel grotere aanloop van mensen. De inloopfunctie brengt ongeveer zeven medewerkers extra per dag naar de locatie, en maar liefst zestig bezoekers.

Overlast

Het is voor omwonenden een hele verandering. Een omwonende durft ‘s avonds haar huis niet meer uit, mensen moeten worden ‘weggejaagd’ uit portieken, een andere omwonende werd laatst uitgescholden. Die laatste vertelt: “Toen de locatie alleen nog maar een nachtopvang was hadden we er niet zo veel last van, we wisten wie de mensen waren die er verbleven. Maar nu lopen er de hele dag onbekende mannen voorbij mijn huis, vaak lopen ze dan met draagtassen vol met spullen. Er hangt een grimmige, negatieve sfeer. Ik ben al een keer uitgescholden, er wordt gebedeld, de hele straat staat vol fietsen. Er zijn gewoon zo veel mensen, je wordt er constant mee geconfronteerd.”

Het Leger des Heils en de gemeente hadden natuurlijk voorzien dat het grote aantal bezoekers problemen met zich mee zou brengen. Ferdinand van de Velde, hoofd van Herstart, zegt dat er inderdaad meer overlast is door de opening van Herstart. Hij geeft aan dat de lijntjes tussen de buurtmedewerkers van het Leger des Heils, de BOA’s (Buitengewoon Opsporingsambtenaren) en de politie kort zijn. “Zodra we meldingen kregen van overlast, zijn we snel bij elkaar gaan zitten. We overleggen samen hoe we met de situatie moeten omgaan”, aldus Van de Velde. Hij zegt dat er nog steeds iedere week een overleg plaatsvindt tussen de partijen. “Er lopen iedere dag buurtmedewerkers rond, en de buurt wordt regelmatig bezocht door BOA’s en politieagenten. Ook als er niks gebeurt.”

Een omwonende geeft aan dat hen is gevraagd om naar de meldingslijn of naar 112 te bellen als er overlast is en/of als bezoekers van de inloop zich op straat ophouden, maar zelf vindt ze dat lastig. “Ik wil niet klagen. Er zijn heel wat omwonenden die meteen bellen, zij denken dat het beter is om het probleem in de kiem te smoren.” De omwonende zegt dat er een aantal ‘oppassers’ (buurtmedewerkers, red.) rondloopt in de buurt, ze heeft met hen gesproken. “Zij zeiden dat het wel goed komt, maar ik heb het gevoel dat het niet zo kan blijven”, zegt ze. “Het is gewoon niet fijn. Ik weet niet wat we er aan moeten doen.”

Van de Velde geeft ook aan dat er afspraken zijn gemaakt met de buurt. Hij heeft dagelijks contact met buurtbewoners, die hem op de hoogte houden van wat er gebeurt op en rond de Nieuwegracht. “Soms is dat negatief, maar soms ook positief. Dan krijg ik te horen dat het rustiger wordt, of dat ze meer politie zien. Sommige mensen die klagen, willen ook graag helpen.” Van de Velde laat op zijn telefoon een foto zien van een buurjongen die met oud en nieuw zelfgebakken eten langsbrengt.

‘Sommige mensen horen niet thuis bij Herstart’

Ook met bezoekers van de opvang zijn afspraken gemaakt. “Er hangen afspraken aan de muur in de opvang. Als bezoekers willen rondhangen, moeten ze verder lopen. Ze mogen in ieder geval niet in de buurt blijven.” Overlast wordt geregistreerd, en sommige mensen kan toegang geweigerd worden. Sommige mensen horen namelijk niet thuis bij Herstart. “Bij Herstart mag niet worden gedeald en gebruikt. Als dat toch gebeurt, bellen we de politie. We schakelen in zo’n geval de juiste instantie in en verwijzen iemand door naar een plek waar ze beter passen, zoals de Stek in het stationsgebied. ”

Wat het ook lastig maakt, is dat niet alle mensen die overlast veroorzaken onder de verantwoordelijkheid van het Leger des Heils vallen. Als iemand in een portiek ligt te slapen, kan dat ook iemand zijn van een psychiatrische instelling in de buurt, of iemand uit Oost-Europa.

Stadsteam Herstel

Een minder zichtbare maar zeker positieve verandering, is het Stadsteam Herstel. Dat is een samenwerkingsverband van verschillende partijen die daklozen in Utrecht helpen en ondersteunen door actief naar hen op zoek te gaan en hen proberen te motiveren. “We hebben hier een trajectmatige aanpak, en proberen mensen te activeren. Ik zag net in de opvang een werkcoach die enkele daklozen aansprak. Zij probeert mensen te activeren en te motiveren om te gaan werken”, vertelt Ferdinand van de Velde. Hij geeft aan dat de hulpverlening voor Oost-Europese en uitgeprocedeerde daklozen een stuk lastiger is. “Zij hebben minder recht op bepaalde trajecten, voor hen is een ander niveau van hulpverlening nodig.” Voor Oost-Europeanen is Stichting Barka actief in Utrecht en voor ongedocumenteerden is een aanmeldloket.

Van de Velde durft er niet zijn hand voor in het vuur te steken dat het in de toekomst rustiger wordt op de Nieuwegracht. Wel weet hij te vertellen dat daklozenopvang in Utrecht aan het veranderen is: de nachtopvang in de stad wordt in de nabije toekomst een 24-uurs opvang. Dat zal er waarschijnlijk voor zorgen dat veel mensen daar blijven en dat er minder mensen naar Herstart komen. Veel daklozen die nu in de nachtopvang slapen bezoeken nu namelijk de inloop. Een bezoeker in de inloop: “Ik slaap nu bij de nachtopvang, maar als die 24-uursopvang wordt, dan blijf ik daar ook overdag.”