Gelegen aan het einde van de Nieuwegracht, tegenover het Zocherpark, bevindt zich een mysterieus hoekhuis. De tekst op de gevelsteen boven de deur van het pand verwijst naar Maria van Pallaes en haar fundatie in de zeventiende eeuw. Nieuwegracht 205 is verbonden met de opvallende 12 woningen aan de Agnietenstraat. Het huis stamt uit 1651 en heeft een rijke geschiedenis met een aantal opvallende bewoners.
Gezicht op de Vrijwoningen van de Fundatie van Maria van Pallaes (Agnietenstraat) te Utrecht met rechts Nieuwegracht 205, refectiehuis van de Fundatie, 1929. Bron: fotograaf Zuiden, via Het Utrechts Archief.
WELDADIGHEID AAN DE NIEUWEGRACHT
Liefdadigheid en armenzorg, dat is waar Maria van Pallaes (1587-1664) voor stond. Mevrouw Van Pallaes ontfermde zich in de 17e eeuw over de armen in Utrecht met haar Fundatie Maria van Pallaes. In haar testament schreef ze dat haar vermogen besteed moest worden aan de armenzorg, waaronder het beheer van het refectiehuis en de twaalf kamers. Deze twaalf woningen (De kameren van Maria van Palleas aan de Agnietenstraat) waren bestemd als gratis woonplek voor armen. De woningen (gebouwd in 1651) worden ‘kameren’ genoemd omdat ze bestaan uit één woonlaag met een zolder, waarbij het zadeldak doorloopt over de gehele woonrij. Boven de deuren van de woningen (in het deurkalf) hangt het alliantiewapen van Maria en haar man Hendrick van Schroyestein. Uniek voor de tijd van de bouw, was de gezamenlijke groenstrook aan de achterkant van de huisjes. In deze buitenruimte bevond zich ook het sanitair.
Het alliantiewapen van Maria van Pallaes en haar man boven de deuren van de kameren
Gezicht op de Vrijwoningen van de Fundatie van Maria van Pallaes (Agnietenstraat) te Utrecht met rechts Nieuwegracht 205, refectiehuis van de Fundatie, 1929. Bron: fotograaf Zuiden, via Het Utrechts Archief
DE REFECTIEKAMER
Het pand op de hoek van de Agnietenstraat en de Nieuwegracht was bedoeld voor de regenten van de fundatie. De begane grond was de refectiekamer (de eetkamer) en vergaderzaal voor de regenten van de Fundatie. Boven de schouw in de regentenwoning hoort een schilderij van Bloemaert te hangen. Dit schilderij, te zien in het Centraal Museum Utrecht geeft de liefdadigheid van Maria van Pallaes weer. Beneden de eetzaal bevond zich de kelderkeuken.
De jaarlijkse voedseluitdeling aan de armen door Maria van Pallaes, door Hendrick Bloemaert, 1657, olieverf op doek. In bruikleen van Fundatie van Maria van Pallaes. Centraal Museum Utrecht
De refectiekamer van Nieuwegracht 205 is in het bezit van het Utrechts Monumentenfonds. Het pand is al sinds 1677 in gebruik als woning. Het prachtige gebouw met het vijfhoekige grondplan, heeft een statige ingang met een aantal tredes tot de deur waarboven de zandstenen gevelsteen met een tekst over Maria Pallaes prijkt. Op het schilderij van Bloemaert hierboven is te zien dat de tredes tot de deur in de loop der jaren zijn veranderd ten opzichte van de huidige situatie. De ramen naast de deur zijn beschermd met vensterkooien. Het donkere schilddak draagt een monumentale schoorsteen. Het pand bevat nog 17de en 18e eeuwse interieuronderdelen.
Gevelsteen boven de ingang van Nieuwegracht 205. Met de tekst: Maria van Pallaes door liefde, Goodsts gedreven, heeft doen sy weduw was van, d’Heere Schroyestyn, Dees Cameren gesticht eeninch, onderhoudt gegeven, Niet achtend swerels gonst maer, plaats in chemels pleyn
HET KUNSTENAARSHUIS
Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde beeldhouwer Willem van Kuilenburg in de regentenwoning. Hij werkte aan de restauratie van de Dom. Na zijn overlijden in 1955, wilde zijn weduwe dat iemand in het huis ging wonen die het pand met net zo veel liefde zou behandelen als hij. Kunstenaar en leerling van Van Kuilenburg, Joop Hekman (1921-2013) kreeg de eer. In de twee jaar die daarop volgden restaureerde Hekman het monument. Joop was ook beeldhouwer en werkte met diverse materialen waaronder brons, zandsteen, baksteen en keramiek en maakte munten, portretten en beeldhouwwerken voor fonteinen.
Het beeld van de chowchow tegenover het huis is een afgietsel van een beeldhouwwerk Joop Hekman had gemaakt voor Enschede. Joop en Rie Hekman hadden zelf ook een chowchow, genaamd Biru. Het beeld herinnert ons vandaag de dag aan het werk van de Utrechtse kunstenaar.
Biru van Joop Hekman, met op de achtergrond Nieuwegracht 205
LEEGSTANDBEHEER
Sinds het overlijden van Han en Rie Hekman staat het pand leeg. In juli 2019 heeft het Utrechts Monumentenfonds een bouwhistorische verkenning gedaan. Momenteel is het huis in beheer van HOD Leegstandbeheer, door middel van tijdelijk gebruik wordt het monumentale pand beschermd.
Het beeld van Biru staat op de plek waar de chow-chow van Joop en Rie Hekman altijd lag.
Dat was het huis waar mijn Opa Willem van Kuilenburg heeft gewoond, is het mogelijk om daar eens een kijkje te gaan nemen?
Beste Monique van der Steen. Ja dat kan! Neem contact op met info@umf.nu en vraag naar Eric Wie