Jane Fonda, Donald Sutherland. Dustin Hoffman, Faye Dunaway. Meryl Streep, Robert De Niro. Jack Nicholson, Louise Fletcher. Simone Signoret, Yves Montand. Bruno Ganz, Angelika Winkler. Jan Decleir, Dora van der Groen. Rijk de Gooijer, Kitty Courbois. Rutger Hauer, Monique van de Ven. Nelly Frijda, Huub Stapel. Renée Soutendijk, Thom Hoffman. Loes Luca, Arjan Ederveen. Barry Atsma, Carice van Houten.
Door de jaren heen heb ik zo mijn filmlievelingen gekoesterd, in binnen- en buitenland. De lijst kan nog langer. Actrices, acteurs. Vrouwen, mannen, mensen. Ze zijn allemaal meer dan eens in de prijzen gevallen en daarmee mogen ze van geluk spreken. Dit soort prijsuitreiking raakt uit de tijd. Na het Filmfestival van Berlijn heeft het Nederlands Film Festival besloten om voortaan geen aparte prijzen voor acteurs en actrices meer uit te delen. Het Utrechtse festijn gaat zo mee met de gendertendens die het afgelopen decennium steeds dominanter is geworden.
NFF-directeur Silvia van der Heiden legde het zo uit: ‘We willen prestaties niet op basis van man of vrouw beoordelen, maar op vakmanschap. Dit sluit aan bij het feit dat mensen niet altijd als man of vrouw aangesproken willen worden, maar als wie ze zijn.’
Het is conform de tijdgeest, maar ik vraag me af of het goed is voor de bezieling
Zo is kwaliteit tot prioriteit verheven, ongeacht het geslacht, met respect voor individuele identiteit. In Utrecht wordt om die reden voortaan maar een Gouden Kalf uitgereikt voor het beste spel. Het is conform de tijdgeest, maar ik vraag me af of het goed is voor de bezieling.
De strijd over de gelijkheid tussen mannen en vrouwen is natuurlijk al veel ouder dan de laatste tien jaar van de 21-te eeuw. In mijn studententijd, de tweede helft van de jaren zeventig las ik De Schaamte Voorbij van Anja Meulenbelt – heel inzichtelijk, goed voor de verdieping van de innerlijke roerselen van de vrouwenstrijd. Met bepaalde studentes bewoog ik me in bed meer conform de speelsheid van Turks Fruit, de film waarmee Paul Verhoeven alle preutsheid voorbij ging. Het liet zien hoe gretig en gulzig seks kon zijn en met welk een menselijke overgave een man en een vrouw het met elkaar konden doen. ‘Functioneel naakt’ was een gangbare term in de cinema van die dagen. Het was lang voor de introductie van het begrip genderneutraliteit dat nu ook de discussie in het filmwezen bepaalt. Daarin gaat het dus niet over passende blootheid, maar over de noodzaak van het opheffen van het onderscheid tussen mannen en vrouwen.
Het besluit van het Utrechtse filmfestival heeft Nederlandse acteurs, actrices en filmmakers overvallen. Als één man zijn ze verenigd in hun twijfel en kritiek. Ze vinden dat er met hen niet is overlegd en denken dat de prijsuitreiking een deel van zijn commerciële waarde verliest. Acteur Gijs Scholten van Aschat zei: ‘Prijzen voor acteurs en actrices gehalveerd, tel uit je winst.’ Actrice Katja Herbers twitterde: ‘Wie wordt hiermee geholpen? In ieder geval niet de vrouw (die nog altijd minder rollen tot haar beschikking heeft dan de man) en ook niet de Nederlandse film, die hiermee aandacht voor twee films minder genereert.’
Het is helder: acteren is ook werk, het gaat om geld verdienen in een industrie waar meer rollen beschikbaar zijn voor mannen dan voor vrouwen. Zo is het makkelijk voorspelbaar dat er meer gouden kalveren zullen gaan naar Nederlandse acteurs dan naar vaderlandse actrices. Daardoor wordt de ongelijkheid alleen maar benadrukt.
Alleen maar blije mannen en vrouwen
Zelf vind ik het aanzienlijk verlies aan charme. De ellenlange zit die de uitreiking van de kalveren is werd elke keer weer vergoed door de climax van de avond: de bekendmaking van de beste acteurs en actrices van het jaar. En elke keer stonden ze op het podium met dat blinkende beest te pronken in grote gelijkheid, als kampioenen van de Nederlandse film op die ene avond van laaglandse glamour.
Utrecht volgt Berlijn. Het is een vertoon van durf, maar ook conformistisch en in die zin ook blind. Ik denk aan Jos Stelling, de godfather van de Filmdagen. Hij is altijd wars geweest van klatergoud. Voor hem gaat het om vakmensen, mannen en vrouwen. Silvia van der Heiden had ook een daad kunnen stellen door tegen de genderstroom in net als de organisatoren van de Oscars en het filmfestival van Cannes door te gaan met het apart bekronen van acteurs en actrices. Dat zou veel verheugender zijn in Utrecht, het zenith van de Nederlandse film. Alleen maar blije mannen en vrouwen.
Je kan ook zeggen: het Film Festival stelt niet zo veel meer voor. Om zeker te zijn van subsidie gaan ze mee met het politiek correcte denken. Hebben ze wel contact met de actrices/acteurs/regisseurs? Ik denk het niet.
Hier wordt niemand wijzer van. Maar het is helaas niet te stoppen.
Zo gek vind ik deze beslissing niet. Het gaat om de prestatie en niet om het geslacht.
Met weemoed denk ik terug aan het vroegere filmfestival. Toen was er geen plek voor dit soort geneuzel.
Ze doen maar.
De oorspronkelijke gedachte van het kalf was het uitspreken van een soort waardering door een jury die bestond uit beoefenaaars van ‘de andere kunsten’ (componist, dichter, schrijver, beeldend kunstenaar en een Belg). Later moesten de filmdagen “een festival” worden en dus begon men over ‘marketing’ (met alle ellende van dien). Dit heeft m.b.t. de kalveren weinig zoden aan de dijk gezet.
M.b.t. de ‘vakprijzen’ waren wij bovendien vooral gecharmeerd van oeuvreprijzen (ook m.b.t. acteurs/actrices). Verder ben ik het helemaal eens met Dick Maas die twitterde: Vrouwelijke en mannelijke cameramensen worden niet bij voorbaat uitgesloten van projecten. Zolang vrouwelijke en mannelijke acteurs niet elkaars rollen kunnen spelen, horen ze een aparte competitie te hebben.
n.b. een kalf voor een hoofdrol in een korte film is onzin. Het zou niet voor eerst zijn dat kinderen met de kalveren er vandoor gaan. Aanstormend talent is in de filmwereld een dodelijk fenomeen.
De meeste mensen willen nog wel als man of vrouw aangesproken worden. Een kleine groep niet. Creëer voor hen dan een nieuwe prijs.
Zomaar een vraag. Werken er eigenlijk nog mannen bij het Filmfestival?
LHBTIQ. Dat zijn toch maar weer mooi zes kalveren.
Dat mevrouw van der Heiden nu pas op dit idee komt, versterkt het idee dat een en ander is ingegeven door de tijdgeest. Dat zou je voortschrijdend inzicht kunnen noemen. Maar opportunisme lijkt me een beter woord.