Christa Anbeek: “Omarm kwetsbaarheid”

Als je er uitgekickt wordt door het seminarie, ben je vast heel rebels. Valt mee:  De Utrechtse, theoloog, hoogleraar én graalvrouw Christa Anbeek maakt van haar kwetsbaarheid haar kracht. Acht inzichten voor 2024.

Inzicht 1: Een mens is meer dan zijn levenseinde  

“Ik droom nog veel over mijn vader en moeder, hoewel ze al bijna veertig jaar overleden zijn. Ik heb me al schrijvend tot mijn verleden verhouden. Mijn vader en mijn broer hebben zich gesuïcideerd. Ik heb in mijn boeken gezocht hoe ik dat enigszins kan begrijpen maar ook hoe ik die lijn kan stoppen, want ook mijn oma heeft geprobeerd er zelf een einde aan te maken. Ik heb deels fantasie gebruikt in mijn boek, want als iemand al ruim dertig jaar dood is, is het lastig praten. Iemand is veel meer dan zijn levenseinde. Een tijdlang domineerde vooral dat einde. Door herinneringen al schrijvend terug te halen, kwamen er beelden en gevoelens terug. Ik realiseerde me dat ik als kind een warme band had met mijn vader. Die band is door het boek weer hersteld.”  

“Je kunt in kwetsbaarheid verdwalen en tenonder gaan”

Inzicht 2: Kwetsbaarheid heeft risico’s  

“Het deed pijn dat mijn vader zijn leven zelf heeft beëindigd. Hij is zomaar weg gegaan. Was ik niet de moeite om te blijven? Als ik afgewezen word, wordt iets van die pijn weer geactiveerd. Zijn dood heeft er vooral voor gezorgd dat ik al vroeg het gevoel kreeg dat ik er alleen voor stond. Juist in je kindertijd en jeugd zijn de relaties en de verbindingen die je hebt belangrijk. Nu zou ik zeggen, die verbinding wordt door de dood niet verbroken. Maar het voelde wel zo. Ik ervoer dat ik het alleen moest redden in mijn leven. Ik heb nog een broer en een zus. Met mijn zus heb ik een goede band. Met mijn broer ook, maar hij is ouder en hij had zelf al een jong gezin toen mijn vader en mijn andere broer uit het leven stapten. Mijn zusje en ik hebben veel houvast aan elkaar gehad. We hadden in de eerste instantie een warm thuis. In de kern vormden we een goed gezin. Toen mijn moeder veel ziek werd, werden we langzamerhand een kwetsbaar gezin. Mijn ouders hadden moeite met elkaar, mijn vader wilde weg bij mijn moeder en mijn moeder kon dat niet aan. Uiteindelijk is dat helemaal mis gegaan. Kwetsbaarheid is dus niet per se ongevaarlijk. Je kunt in kwetsbaarheid verdwalen, bezwijken en tenonder gaan, kijk naar mijn vader en mijn broer. En naar ons gezin.”   

Inzicht 3: Voer gesprekken met je ouders zolang het nog kan  

“Mijn moeder en ik hebben een moeizame relatie gehad. Ergens in mijn jeugd is een breuk ontstaan. In mijn puberteit wilde ik van alles, mijn moeder kon daar niet goed mee omgaan. Ze had nooit de kans gehad te studeren en dat vertaalde zich erin dat ze mij in alles probeerde tegen te houden. Misschien was het ook wel angst. Ik weet niet waarom ze dit deed. Misschien was het ook juist een vorm van symbiotisch willen zijn. Toen mijn vader overleden is, heeft mijn moeder het erg moeilijk gehad. Een jaar later overleed zij. Ik werd zwanger, ik wilde mijn dochter juist als een antwoord op de dood van mijn ouders en broer. Zij was een reactie: ik wil het leven wèl. Mijn ouders zijn er niet meer, dus ik kan hier niet meer met ze over praten. Als je je ouders nog hebt, kun je dit soort gesprekken nog voeren, al zijn ze misschien moeilijk.”  

Inzicht 4: Kerken, ga in dialoog met de omgeving  

“Kerken worden kleiner, er ontstaat een soort implosie. Mensen in kerken zijn in staat om mooie projecten af te blazen omdat ze het niet eens worden over de prijs van de koffie. Ik heb hier letterlijk voorbeelden van. Ik hoor kerken zeggen: “We hebben goud in handen, maar niemand ziet het.” Doe er dan iets mee, denk ik dan. Straks zit je met zijn tienen met je ‘goud in handen’. Kerken moeten zich veel meer naar buiten richten. Dus niet bedenken hoe ze een rol kunnen spelen in de samenleving zodat ze zelf weer gaan floreren. Ze moeten wederkerig worden met de samenleving. We moeten meer in gesprek, gezamenlijk. Ons bijvoorbeeld afvragen hoe we de wereld achter willen laten, ook voor onze kinderen en kleinkinderen. Dat soort vragen zijn inclusief. Toen ik in de psychiatrie werkte, ontdekte ik dat iedereen op bepaalde vragen kan antwoorden, ongeacht je kom-af. Kerken zouden de verantwoordelijkheid moeten nemen om de goede vragen te stellen. “  

“Laat je ontregelen”

Inzicht 5: Koester als gemeenschap kwetsbaarheid  

“Wat mij dreef toen ik nog hoogleraar was aan het seminarie, was de vraag hoe je oude bronnen zo kunt actualiseren dat ze opnieuw licht kunt laten geven. Hoe verhoud je je tot je eigen ontregeling? Ik leidde mensen op die al een eindje op weg waren in het leven, met allerlei achtergronden, maar die zochten naar ‘hoe zit het?’ In elk leven vinden ontregelingen plaats, ook als je jong bent, Kijk naar een relatie die uitgaat. In veel groepen praat je daar niet over. Mensen vinden het bedreigend om met andermans ontregelingen om te gaan. Ik was een keer aan het werk met een studentengroep. Eén meisje zei in één zin: ‘Toen mijn moeder was overleden en ik alleen met mijn vader was (…)’ Iedereen fietste er overheen. Dat soort mechanismes zie je veel. Maar juist in die ontregeling zitten waardevolle dingen. Ontregeling in je leven moet je open tegemoet treden, en er niet van weg proberen te komen. Probeer die ontregeling in te laten dalen door stil te worden. Je gaat dingen zien die er echt toe doen, die je niet ziet als het leven gewoon zijn gangetje gaat. Om die waardes terug te krijgen, zul je terug moeten naar dat moment van ontregeling. Dat doet soms pijn, maar momenten van ontregeling zijn ook bijzonder. Het zijn momenten van verdichting, misschien ken je dat wel uit een rouwproces. Je staat open voor alles. Die pijn en kwetsbaarheid moet je als gemeenschap koesteren. Het opent deuren van je binnenste.”   

Inzicht 6: Stel je kwetsbaar op in een veilige omgeving 

“Moet een mens zich kwetsbaar opstellen? Bezint eer ge begint! Ik heb een tijdlang gezegd dat het in onze samenleving alleen maar gaat om succes en stoer doen, en dat we juist ook de andere kant zouden moeten laten zien. Maar voor kwetsbaarheid heb je een veilige gemeenschap nodig, die je op kan vangen als dat nodig is. Ingebed en deel uitmaken van een gemeenschap, geeft wortels voor openheid, ook omdat je iets kunt met de kwetsbaarheid van anderen. Doe je maskers af. Weg met die façades van succes en geluk. Laat je ontregelen en praat erover, maar dan wel in een veilige omgeving. Hoe kunnen wij het goede leven leven met elkaar? Ik denk dat het belangrijk is om daar op te reflecteren. Als we daar niet over nadenken, gaan we ronddwalen, goeroe’s achterna lopen.”   

Inzicht 7: Ken je plek  

“Het verhaal van Job vind ik inspirerend. Alles is hem afgenomen, maar hij neemt daar geen genoegen mee. Hij durft God aan te klagen voor het onrecht wat hem ten deel valt, terwijl hij zelf geen onrecht heeft begaan, hij was juist een goed en vroom mens. Toch valt hem het desastreuze lot ten deel, hij raakt alles kwijt. Zijn vrienden zeggen dat hij wel een fout zal hebben begaan. Hij protesteert daartegen. Tenslotte klaagt hij God zelf aan, hoewel hij weet dat hij een meerdere aanklaagt. Zowel Jobs aanklacht als het antwoord van God zijn magistraal. Gods antwoord is overdonderend: ‘Jij klein mens, weet je plek tegenover de onbegrijpelijkheden van de prachtige en mysterieuze schepping.’ Ik refereer eraan in mijn laatste boek. “  

Inzicht 8: God is adem  

“God is voor mij een onstuitbare, vernietigende en levensgevende levenskracht. Ik vergelijk God met adem. Het komt van binnen naar buiten, en het gaat altijd door. Zolang je ademt kun je opnieuw beginnen. Ademen is vertrouwen, dat je altijd weer verder kunt. Adem is intern en extern tegelijk. Het is niet alleen ‘God in mij’, want op een dag ga ik dood en dan ben ik er niet. En God gaat altijd door. Adem is voor mij een metafoor die het dichtst bij God komt. Op adem komen. Buiten adem raken. Door een storm omver geblazen worden. Inademen, uitademen. God maakte eerst de mensen uit klei, en blies er zijn adem in. Eigenlijk is het een oud religieus beeld.”  

Dit interview verscheen eerder in PUP, het magazine van de Utrechtse Protestanten. Zie ook www.depup.nl  

——————————————————————————————————————-

Prof. Dr Christa Anbeek (1962) was verbonden aan de faculteit Theologie in Tilburg, de universiteit voor Humanisitiek in Utrecht en de Vrije Universiteit in Amsterdam. Was ook verbonden aan het seminarie van de Remonstrantse kerk, maar is daar inmiddels wegens onenigheid weg. Werkte in het verleden als geestelijk verzorger bij GGZ Meerkanten.  

‘Kwetsbaarheid omhelzen’  

Anbeeks laatste boek ‘Kwetsbaarheid omhelzen’ zou je kunnen typeren als ‘practice what you preach’,  aan de hand van persoonlijke ervaringen komt Anbeek op een ervaringstheologie, waarin ze theologie en praktijk aan elkaar verbindt. Ze zoekt ook een antwoord op de vraag waar de kracht van een gemeenschap ligt. Het boek geeft een frisse blik op een oud instituut als de kerk.  

Christa Anbeek. Kwetsbaarheid omhelzen. Op zoek naar gemeenschappen met een hart. Uitgeverij Ten Have Utrecht 2023, 238 pagina’s.  € 22,99. 

——————————————————————————————————————-

Graalvrouwen 

Christa Anbeek is lid van de graalbeweging. Wat zijn graalvrouwen? De internationale graalbeweging is nu ruim honderd jaar oud en actief in 21 landen. De Graal is voortgekomen uit de Vrouwen van Nazareth, in 1921 opgericht door de jezuïet en Nijmeegse hoogleraar Jacques van Ginneken. De roots van de de graalvrouwen zijn van oorsprong rooms-katholiek, maar inmiddels is het een beweging van vrouwen met verschillende culturele en religieuze achtergronden. Zij leggen zich toe op maatschappelijke thema’s als bevrijding, duurzaamheid en solidariteit, waarbij spiritualiteit de verbindende bron is. ‘The Grail’ is internationaal een krachtige en vitale beweging, die in veel landen werkzaam is, erkend als NGO en ook vertegenwoordigd is in een aantal commissies van de Verenigde Naties. De Nederlandse tak begint wel te vergrijzen. Ze is gevestigd aan de Nieuwe Gracht.  Graalvrouwen wereldwijd organiseren diverse activiteiten en projecten. Meer info op www. thegrail.org

——————————————————————————————————————–