Windenergie op Rijnenburg/Reijerscop: Stond het projectresultaat al vast voor er van start werd gegaan?

Wethouder Lot van Hooijdonk wil de polders Rijnenburg en Reijerscop gebruiken om duurzame energie op te wekken – met windturbines dubbel zo hoog als de Domtoren. Omwonenden verzetten zich. Is het een not in my backyard-verhaal of drukt de gemeente onterecht haar plannen door? Het verhaal belicht vanuit verschillende perspectieven. Deze keer: de omwonenden.

Lees ook dit artikel, waarin omwonende Marco van den Hoogen spreekt over de gepresenteerde scenario’s voor het energielandschap Rijnenburg en Reijerscop. “Het gebied kent veel agrariërs. Aan twee van hen is gevraagd of ze windturbines op hun grond willen – de contracten zijn al een tijd geleden ondertekend.”

In juli 2017 werd, na veel overleg in de gemeenteraad, de startnotitie Energielandschap Rijnenburg Reijerscop uitgegeven. Er werd een Uitwerkingsgroep gevormd waarbinnen deelnemers uit betrokken gebieden tijdens het proces input konden leveren aan de initiatiefnemers en ontwerpers. De bedoelingen leken goed, maar er heerste al snel onvrede en frustratie, zowel in de Uitwerkingsgroep als bij omwonenden. De helft van de leden van de Uitwerkingsgroep stapte op omdat zij zich niet gehoord voelden. Daarnaast is er volgens omwonendeJansen Verweij zonder overleg met Reijerscop bewoners besloten om geen zonnepanelen in Reijerscop te plaatsen. Was er wel sprake van participatie?

Diana Jansen Verweij, wonend aan Reijerscop en voorzitter van het Energiepanel – een belangengroepering met deelnemers uit De Meern, Nieuwegein, Harmelen – geeft aan wat er mis is gegaan. “De spelregels worden vernieuwd en aangepast alsof het een spelletje is. We zijn continu op onze hoede en worden de rol van procesbewakers ingedrukt. Naar ons wordt niet geluisterd – wat we zeggen wordt slechts ter kennisgeving aangenomen.” Maar dat is volgens haar niet het enige dat mis gaat.

Vooringenomenheid

De omwonenden vragen zich af: wisten de gemeenteraad en Lot van Hooijdonk van de contracten tussen energieleveranciers en boeren? Sterker nog: is het een voorwaarde geweest bij de coalitievorming?

Lot van Hooijdonk publiceerde in juni 2018 al dat de windmolens er toch wel zouden komen. Hoe vooringenomen was Lot van Hooijdonk in dit hele traject? Wat zegt dit over de kwaliteit van het participatieproces? Jansen Verweij: “Wij vragen ons af of het projectresultaat niet al vaststond voordat er van start werd gegaan. Ook een door ons ingediend conceptscenario tot verduurzamen is door Lot van Hooijdonk, projectleiding en initiatiefnemers zonder gedegen onderbouwing van tafel geveegd.” Eneco stond aan de ontwerptafel van de zes scenario’s die zijn gepresenteerd – toen had het energiebedrijf al intentiecontracten getekend met windboeren in Reijerscop. Hoe vooringenomen was Eneco aan die ontwerptafel? Was de projectleiding bij de start op de hoogte van de intentiecontracten die er lagen?

Woningbouw of energielandschap?

Niet alleen bewoners van Reijerscop en Rijnenburg, De Meern, Nieuwegein en Harmelen zijn boos. Ook Woerdenaren verzetten zich tegen de plannen van de gemeente Utrecht. De gemeente heeft nog meer mensen van buiten de gemeente op haar dak. Diana Jansen Verweij legt uit dat medio 2016 een aantal personen actief is benaderd om grond te kopen voor woningbouw in het Rijnenburg gebied. “Zij hebben grond gekocht waar ze nu niks mee kunnen. Terwijl er begin 2016 al sprake was dat er eventueel windenergie zou komen.”

Veranderde afspraken

Jansen Verweij heeft voorbeelden genoeg van afspraken die zomaar, tussen neus en lippen door, zijn veranderd. “Tijdens bijeenkomsten werden dingen genoemd waarvan je denkt: ik moet even opzoeken of dat eerder ook al zo was. Zo werd er plotsklaps gesproken over een afstand van 800 meter vanaf de woonwijk in plaats vanaf woningen.” Dat betekent dat de enorme windturbines van 235 meter hoog heel dichtbij zouden komen te staan – op zo’n 450 meter van woningen die niet onder een woonwijk vallen. Toen tijdens een bijeenkomst van grondeigenaren gevraagd werd of de regel was aangepast omdat het anders niet paste in het ontwerp, was het antwoord van Hans Kraaij (Strategisch projectmanager duurzame energie bij gemeente Utrecht, red.) bevestigend.” Jansen Verweij geeft aan dat de windturbines tevens flink opschuiven richting de Meern, met alle gevolgen van dien.

Nog een voorbeeld: Kraaij sprak volgens Jansen Verweij eerst over slagschaduw op gevels, maar later over slagschaduw op ramen. De omwonenden vragen zich af: zou zo makkelijker aan de gestelde normen voldaan kunnen worden? Met wie is deze aanpassing afgestemd?

En dan ook nog de verbazing, die ontstond bij het zien van een dia die tijdens een grondeigenarenbijeenkomst in april 2019: zijn de plannen voor de windmolens tijdelijk of permanent? “Weer zo’n impactvolle plotselinge voorgestelde verschuiving, die diepe sporen achterlaat bij omwonenden”, aldus Jansen Verweij.

Zijlijn

“Aan alle kanten staan wij aan de zijlijn. Het is geen proces van participatie met bewoners, maar een van sturen over de hoofden van bewoners heen.” Diana Jansen Verweij verwijst naar het antwoord van Kraaij op de vraag of de windmolens er niet komen als de boeren geen land beschikbaar stellen. Het antwoord op deze vraag, die tot twee keer toe werd gesteld was: ‘dat kan ik niet 100% garanderen’. Jansen Verweij vraagt zich af of de gemeente met deze opmerking stuurt op grond onteigenen of inpassen als dreigt dat de plannen niet kunnen doorgaan. Dat gebeurde namelijk bij een soortgelijke situatie in Zeewolde, waar door investeerders van woningen tot het gaatje is geprocedeerd. “De provincie heeft toen een inpassingsplan ingediend, waardoor alles was overruled. Ze nemen de regie door een bepaalde ingreep te doen.” Een inpassingsplan is een bestemmingsplan van provincie of Rijk, waarmee de bestemming van een bepaald gebied juridisch kan worden vastgelegd. “Mogen we hier nog wel van participatie spreken?”

Onvolledige onderzoeken; ‘vergeten’ gebieden

Er worden volgens Jansen Verweij niet alleen belangrijke afspraken tussen neus en lippen door veranderd, onderzoeksgegevens worden ook onder de pet gehouden. Zo is het rapport waarmee de gemeente heeft gecommuniceerd over het onderzoek naar geluidsoverlast, uitgevoerd door DGMR, onvolledig. In het geluidsrapport is volgens de gemeente ‘de hoorbaarheid van het geluid van de windmolens binnen de polder voor een aantal representatieve punten in beeld gebracht’. Echter: achttien meetpunten werden onderzocht en van slechts negen punten worden resultaten gepresenteerd. “Negen van de meetpunten die het dichtst bij windmolens liggen, zijn onder de pet gehouden. Waarom? Hoe kan het dat dit onderzoek als representatief wordt gezien? Daarnaast zijn zichtpresentaties niet voor alle betrokken gebieden gemaakt en zo heeft niet iedere betrokkene een idee van hoe het er straks uit zal gaan zien.”

Diana Jansen Verweij vindt het zorgelijk dat buurgemeentes op basis van deze incomplete onderzoeken een advies dienen uit te brengen aan de gemeente Utrecht. “Zorgelijk is ook dat omwonenden op basis van deze niet volledige onderzoeken input hebben moeten geven tijdens de werkbijeenkomsten.”

Verantwoordelijkheid

De gemeente Utrecht heeft aangegeven verantwoordelijkheid te nemen voor de ruimtelijke inrichting en voor het geluid. De gemeente neemt daarmee geen verantwoordelijkheid voor laagfrequente hinder (voortdurend hinderlijke lage bromtoon), waardedalingen woningen en schade aan woningen door bijvoorbeeld diepteboringen en transport, vindt Jansen Verweij. “Wie neemt verantwoordelijkheid voor planschade?” Daarvoor zouden ze terecht moeten bij initiatiefnemers, in dit geval hun buren en de windleveranciers. “De windleverancier neemt echter ook geen verantwoordelijkheid. Zij boden ons – reeds in oktober 2018 – een schaderegeling van 900 euro per jaar. Dat betekent dat wij straks een reëel verzoek tot waardedaling van onze woning of een schadeclaim in verband met gezondheidsklachten vanwege voortdurende geluidsoverlast bij onze buurman, die de windmolens op zijn land zal hebben, inleveren. Die buurman zal de vele claims – dit gaat verder dan de polder alleen, ook De Meern krijgt te maken met geluidsoverlast – die naar verwachting zullen volgen, echt niet betalen. Het lijkt erop dat er straks alleen maar verliezers zullen zijn.”