Al is het nog steeds oorlog, ook dit verhaal over de Utrechtse Wooncrisis moeten we kwijt.
Drie dagen lang verkiezingen! Alle partijen beloven de Utrechtse Wooncrisis te zullen aanpakken. Nieuwe en betaalbare woningen zullen er komen. Verkiezingsprogramma’s bevatten gloedvolle beloften en vele woorden die daadkracht suggereren. GroenLinks: ‘Woningen zijn om in te wonen, niet voor beleggers om winst mee te maken.’
Wat ondernamen de politieke partijen en de gemeente Utrecht de afgelopen vier jaar -en al eerder- tegen het onbetaalbare wonen en de Utrechtse Wooncrisis? Wat deden gemeenteraadsleden tegen woningnood en uitwassen van de vrije markt? Hoe controleerden zij ambtenaren, beleggers, projectontwikkelaars en consultancybureaus die het woonbeleid bepalen?
Wij van De Nuk schreven tientallen verhalen over het explosieve Utrechtse woondossier. Ingewikkelde verhalen. Met verbijsterende feiten. Je ging als lezer denken: zijn ze bij de gemeente nou dom, corrupt of gewoon slecht?
Ik ga u helpen: geen van drie. De gemeente Utrecht is simpelweg niet opgewassen tegen sluwe vastgoedmensen, charmante projectontwikkelaars, behendige consultants en corporatie-financials. De suggestie in deze verkiezingstijd is dat gemeenteraad en stadsbestuur de Wooncrisis gaan oplossen. Geloof hen niet.
Dit dossier groeit raadsleden en andere dienaren van de publieke zaak boven het hoofd. Ze geven dat alleen niet toe.
Ik ga u, kiezer, aan de hand van acht thema’s helpen. Weet dat deze korte gedachten steeds gebaseerd zijn op de vele verhalen die we in het Wooncrisisdossier op De Nuk publiceerden.
Aan het eind vertel ik wat mijn voorzichtige conclusie als stemmer is.
Gemeente vult eigen zak
Het stadsbestuur van GroenLinks, D66 en Christen Unie ging volgens de gemeentelijke nota Grondbeleid de afgelopen vier jaar voor de maximaal mogelijke opbrengst van gemeentelijk grondbezit. Hoe hoger de grondopbrengst voor de gemeente, des te duurder de huizen. Of: hoe duurder de huizen, des te hoger de gemeentelijke grondopbrengst. De gemeente had en heeft belang bij hogere huizenprijzen. Op de Merwedekanaalzone komen de duurste huizen van de stad op gemeentegrond. De Wet Voorkeursrecht Gemeenten, die grondprijsstijging beoogt tegen te gaan, wordt door het Utrechts gemeentebestuur gebruikt om de eigen kas te spekken. Kijk je kortzichtig, dan is dat mooi. Maar wordt dat vele geld in de gemeentekas goed gebruikt? De gemeenteraad bestreed het streven naar maximale grondopbrengsten door de gemeente niet. De mega-verdiensten -meer dan 100 miljoen euro- die de gemeente op de Merwedekanaalzone in haar zak gaat steken, wordt stil gehouden. En de gemeente weigert hier, uit eigen belang, de dolgedraaide markt te temmen.
Loos Actieplan Middenhuur
Het gemeentelijk Actieplan Middenhuur zou vanaf 2018 extreme huurverhogingen van woningen boven de sociale huursector tegen gaan. Het ging om de huurcategorie 710-950 euro (prijspeil 1-1-2018). Er kwam niets van terecht. Bestaande huurwoningen vallen buiten dit actieplan. Gevolg: extreme huurverhogingen. Bij verhuizingen legden beleggers en verhuurders huurverhogingen van 50 tot 100 procent op. Het gebeurt op grote schaal. Partijen als GroenLinks, D66, Christen Unie, VVD en SP zijn trots op dat actieplan. In de praktijk van de afgelopen vier jaar bleek het Actieplan Middenhuur waardeloos. Zo wist SP-wethouder Wonen Paulus Jansen in zijn wethouderstijd (’14-’18) al dat de huren van de verkochte sociale huurflats op Kanaleneiland extreem zouden gaan stijgen. Hij vergat alleen stad en raad te waarschuwen. Er er tegen op te treden. Oud-wethouder Jansen schrijft afgelopen maandag in een tweet: ‘Bij de verkoop stond overigens ook al vast dat ze niet onder een vorm van huurprijsregulering gebracht konden worden.’ SP-er Jansen en de gemeenteraad namen geen maatregelen tegen deze extreme huurstijgingen.
Betaalbare huurwoningen in de uitverkoop
Het vorige gemeentebestuur (2014-2018) en het huidige steunden enthousiast de verkoop van 261 betaalbare woningen in de binnenstad door woningcorporatie Mitros. Een eenzaam GroenLinks-raadslid, Pepijn Zwanenberg, vond het ‘een lastig verhaal’. Ook Zwanenberg bleek uiteindelijk gehoorzaam aan de GroenLinks-fractiediscipline en verzette zich niet tegen zijn wethouder Diepeveen.
De ‘linkse’ wethouders van SP en GroenLinks overtraden bij deze verkoop gemeentelijke besluiten uit 2009 waarin een verbod op verkoop van huurwoningen in de binnenstad werd vastgelegd. Een meerderheid in de gemeenteraad lieten twee achtereenvolgende Colleges met deze overtredingen weg komen.
Het kan erger dan betaalbare huurwoningen verkopen aan beleggers: betaalbare woningen slopen. GroenLinks, D66 en ChristenUnie besloten tot sloop van de huizen aan de Croeselaan. DENK, Partij voor de Dieren, PvdA, PVV en SP waren tegen.
Mitros stikt van het geld
De corporaties kregen van de gemeente Utrecht toestemming betaalbare huurhuizen te verkopen. Zo sleet de grootste woningcorporatie van de stad, Mitros, voor honderden miljoenen euro’s betaalbare, slecht onderhouden huurhuizen. Mitros schoof haar sociale taken al jaren geleden terzijde. De corporatie schrijft trots in haar jaarverslagen over het hoge rendement dat de corporatie haalt. Mitros liet de stad niet meeprofiteren van haar groeiende rijkdom. De corporatie heeft inmiddels een eigen vermogen van meer dan vier miljard euro. GroenLinks-wethouder Wonen Diepeveen verzuimde deze vrije markt-tijger te temmen. En hij verdedigde het niet nakomen van bouwafspraken door Mitros. Onbeschaamd noemen Mitros en Portaal tijdelijke eenkamerwoningen van 21 vierkante meter ‘sociale huurwoningen’. De gemeenteraad zweeg over dit corporatie-bedrog.
PvdA maakte in verleden fouten
De Partij van de Arbeid verzette zich de afgelopen acht jaar als enige partij tegen de uitverkoop van de stad aan Wall Street-partijen. Het gebeurde onvermoeid door de raadsleden Bülent Isik en tegenwoordig Rick van der Zweth. Treft de PvdA geen blaam in de krankzinnigheden die de Utrechtse huizenmarkt kenmerken? Toch wel.
Wethouders Wonen van de PvdA verzuimden rond 2009 een strenge naleving van verbodsregels op de verkoop van sociale huurwoningen vast te leggen (zie bij ‘betaalbare woningen in de uitverkoop’). Gevolg: vanaf 2014 konden colleges met VVD, SP, D66, GroenLinks en Christen Unie deze verbodsregels straffeloos naast zich neerleggen.
En waarom treedt de PvdA niet op tegen haar prominente lid en oud-wethouder Rinda den Besten? Als commissaris van Mitros werkt ze mee aan het Mitros-beleid dat de onbetaalbare stad bevordert. En nog iets. De PvdA gaf de oud-voorzitter van het HuurdersNetwerk Mitros, Jan Zwarts, een plaats op de kandidatenlijst. Jan Zwarts negeerde de bezwaren van Mitros-huurders -zijn eigen achterban- die zich verzetten tegen de uitverkoop van huurwoningen. Zo maakte hij het HuurdersNetwerk tot spreekbuis van de Mitros-top.
Dure consultant spaart kool en geit
De uitverkoop van de 252 Qatarflats, begin 2018, leidde tot een raadsdebat. Deze mislukte vorm van publiek-private samenwerking -van gemeente, corporaties en vastgoedmannen- moest en zou geëvalueerd worden. Vond de raad. En er moesten ‘aanbevelingen’ komen. Het consultancybureau AT Osborne werd ingevlogen voor een onderzoek. De essentie van Kanalengate -een kolossale speculatieve verkooptransactie met sociaal bezit- liet de consultant buiten beschouwing. Letterlijke zin in het eindrapport van AT Osborne: ‘In het kader van dit onderzoek is deze transactie echter niet inhoudelijk onderzocht en beoordeeld.’ De consultant stuurde voor dit stuk waarin op 31 pagina’s om de hete brij wordt heengelopen, een factuur van 60.000 euro, ex BTW. Prompt betaald door de gemeente.
De commissie van de Raad die dit rapport moest ‘begeleiden’ sloeg geen alarm. In die commissie: Student en Starter, D66, PvdA, SP, PVV, Stadsbelang Utrecht, VVD, GroenLinks.
De AT Osborne-aanbevelingen haalden weinig uit. De vastgoedsector laat de gemeente alle hoeken van de kamer zien. En vertrekt met de miljoenenopbrengsten. Zie Rachmaninoffplantsoen, Wilhelminawerf, Merwedekanaalzone en Wonderwoods.
Wachtlijsten krankjorum
D66-lijsttrekker Maarten Koning zit sinds 2014 in de Utrechtse raad. Hij is woordvoerder Wonen en grondzaken. Maarten Koning werd de afgelopen acht jaar mede verantwoordelijk voor de Utrechtse Woonbeleid. Koning en zijn partij beklemtonen in verkiezingstijd: Wonen is een grondrecht. En: ‘D66 wil een betaalbare woning voor alle Utrechters.’
Wat ondernam Maarten Konings partij de afgelopen acht jaar tegen de wooncrisis? Weinig. Twee weken voor de verkiezingen, op 28 februari 2022, twitterde Maarten Koning: ‘Ik was me even aan het verdiepen in de wachtlijsten voor sociale huurwoningen. Circa twaalf jaar wachttijd is natuurlijk krankjorum.’ De D66-lijsttrekker ontdekt in februari 2022 de Wooncrisis in eigen stad.
Zijn partijgenoot, wethouder Grondzaken Verschuure, verdedigde vorige maand in de raad een schimmige grondtransactie van vastgoedbedrijven aan het Rachmaninoffplantsoen. Het leverde de gemeente Utrecht een aanklacht van corruptie op.
Utrecht is Top Secret
B&W verklaren steeds meer vergaderingen over de Wooncrisis geheim. Ook het aantal geheime stukken dat naar de Raad wordt gestuurd groeit. Sinds 1 januari 2020 werden 127 geheime stukken aan de Raad gestuurd. Raadsleden die over deze stukken of over geheime vergaderingen uit de school klappen worden strafrechtelijk vervolgd. Een groot deel van deze stukken betreft grond- en woningbouwplannen.
Deze geheimhouding past bij de wensen van projectontwikkelaars en beleggers. Hoe minder zonlicht en transparantie, des te groter kans dat hun verdienmodel niet in de openbaarheid komt. De gemeente Utrecht verzet zich niet tegen deze toenemende heimelijkheid in de gemeentelijke besluitvorming.
Tot zo ver een korte terugblik op hoe de Utrechtse Wooncrisis de afgelopen jaren kon toenemen. Een beperking van dit stuk is dat we de partijen die dit jaar voor het eerst meedoen niet in dit stuk konden betrekken. Partijen Volt, EenUtrecht, Bij1 en Forum voor Democratie, Socialisten Utrecht, BVNL en Piratenpartij.
EenUtrecht springt er, qua woonstandpunten, uit. De partij heeft als enige een programmapunt gemaakt van de gemeente Utrecht als grondspeculant.
Ik werd de afgelopen jaren Nuk-specialist Wooncrisis. Tegen wil en dank. Ook ik verzuchtte eens, na de beschrijving van wéér een krankzinnige woon-uitwas: ‘Ik ga niet stemmen of, uit protest, blanco stemmen.’ Als jij of u, op grond van dit geheel falende gemeentelijke woonbeleid, zegt: ‘Ik ga niet stemmen’, begrijp ik dat volledig.
En ikzelf? Mijn traditionele democratische geest heeft het uiteindelijk bij mij toch gewonnen. Ik ga stemmen. Één overweging wil ik daarin wel kwijt: ik stem in geen geval op een partij die deze of de vorige raadsperiode in het College zat.
In een land waar FvD op de loer ligt, moet je sowieso altijd stemmen. Gelukkig dat je democratische geest dat ook heeft bedacht!
Dank weer Cees voor dit verhelderende stuk. Maakt de stemkeuze weer wat makkelijker
Heel zinvol om terug te kijken. Van verkiezingsbeloften worden we niet veel wijzer. De stem van de Utrechter wordt maar een dag in de vier jaar op prijs gesteld. Daarna worden we weer in de maling genomen.
Goed verhaal waar ik nog iets aan toe wil voegen. De herinrichting van de Maliebaan is tegen de wens van de bewoners door GroenLinks-wethouder van Hooijdonk er door heen gedrukt. Vanzelfsprekend mochten ze meepraten en even vanzelfsprekend is er niet geluisterd. Dat is GroenLinks. Onbetrouwbaar ook in het woonverhaal.
Ik hoop op een wederopstanding van de PvdA en (tegen beter weten) in een goed resultaat voor de SP. Het is tijd voor echt links beleid.
Voor een stad met hoogopgeleide inwoners hebben we wel een erg onnozele gemeenteraad. Dit overzicht over de wooncrisis toont het haarscherp aan. Ze hebben vier jaar zitten slapen. Of het gaat hun verstand allemaal te boven.
De moed zinkt me in de schoenen als ik dit lees. Alle verkiezingsbeloften ten spijt: het was niks en het wordt niks met het woonbeleid in Utrecht. De hoop is nu alleen dat de gemeenteraad nu eens écht serieus naar zichzelf gaat kijken en leert uit het verleden.
GroenLinks moet vandaag keihard afgestraft worden. Al was het alleen al vanwege de verkoop van sociale huurwoningen door Mitros. Over de SP maak ik me geen zorgen. Die mag blij zijn met een zetel.
Helemaal eens met Huib Post. Het zal wel met die partijpolitiek, kijk eens naar de kwaliteit en de inhoud van de mensen die dat denken uit te gaan voeren en wat hun werkelijke ambities zijn. Democratie blijkt een erg rekbaar begrip.
Wat zou het toch een feest zijn als er een college zonder GroenLinks komt. De arrogantie afgestraft en Utrecht weer iets meer van de Utrechters.
Democratie is het aangaan van de discussie met respect voor elkaars standpunt en met respect voor de uitkomst.
Gelukkig leven we in een land waarin iedereen zijn mening mag uiten maar uiteindelijk moeten er besluiten genomen worden.
Door de veelheid aan partijen zal dat bij de besluitvorming voor iedere bestuurder uitkomen op het sluiten van een compromis.
Hebben jullie gisteren in de digitale DUIC ook zo genoten van het blablablabla interview met de wethouders Diepeveen en Verschure over woningen en bouwen in Utrecht? Ongelooflijk als je deze informatie er naast legt.
Er is in de afgelopen 8 jaar, volgens mij, bij voorbeeld nog geen echte fatsoenlijke seniorenwoning in Utrecht gebouwd! Laat me svp weten waar, als ik me vergis!
Maar wel klagen dat de senioren niet uit hun veilige huis willen.
Bedankt Cees Grimbergen voor dit duidelijke verhaal!
Had ik al enige twijfel, dan is die nu weg. De afgelopen vier jaar zijn de woningen duurder geworden zonder dat D66 en Groenlinks de mogelijkheden hebben gebruikt om dit tegen te gaan. Omdat ik niet zo van grote woorden ben houd ik het op: een groot schandaal.
Zouden we over vier jaar een ander verhaal lezen?
“Sinds 1 januari 2020 werden 127 geheime stukken aan de Raad gestuurd.” Lees ik dit goed? En de raad accepteert dit?
@Corinne.Wat een scherpe vraag.Ik las eens : een intellectueel hoopt tegen beter weten in.Wat ik beangstigend vind,is de constatering dat Cees met een bombardement aan feiten politici en bestuurders de spiegel voorhoudt en zij geen enkele reactie geven. Zijn wij in een nieuwe fase van besturen terecht gekomen? Het gaat alleen om de beeldvorming.Wij hebben nog een optie om ons ongenoegen uit te drukken. Ik stem voor Cees als Utrechter van het jaar.
Curieus dat GroenLinks staat te juichen bij een uitslag waarbij ze een kwart van hun kiezers hebben verloren en de coalitie, waar GL het gezicht van is, zijn meerderheid kwijt is.
Vijf zetels minder voor het college. Dan heb je iets toch niet goed gedaan.
Blij zijn met een verlies van drie zetels. Het is de arrogantie van de macht.
Je zou misschien kunnen overwegen om 12 vierkante kilometer (meer dan een tiende van het oppervlak van de gemeente) vrij te geven voor woningbouw. Namelijk de polder Rijnenburg. Tis maar een idee hoor. En ja die grond is grotendeels in privaat eigendom. En ja daar wordt dan geld verdiend. Ook als daar ‘sociale’ woningbouw komt. Wat overigens geen discussie is. Het probleem zit em niet in te weinig sociaal maar in te weinig middensegment en betaalbare koop. Zodat huishoudens kunnen doorstromen naar woningen die passen bij hun inkomen en daarmee sociale woningen vrijkomen voor mensen die daar wel op zitten te wachten en op de wachtlijst van 11 jaar staan. Niet mauwen maar bouwen.
Dank voor het vele werk Cees.