Stop de persen: na veertig jaar een einde aan de huisdrukker van de Utrechtse cultuursector

Grote kans dat je vaak onbewust langs hun werk bent gelopen, of er juist aandachtig naar keek: de zeefdrukposters van Sjaak Schuur en Rinus Siteur sierden jarenlang, voorstellingen en artiesten aanprijzend, het Utrechtse straatbeeld. Maar nu, na ruim veertig jaar, gaan de mannen met pensioen en is het stil in de iconische drukkerij Spant aan de Lauwerecht.   De bouwstijl, inclusief rondlopende balken (‘spanten’) en de plek maken het gebouw waar ze decennia werkten tot een bijzonderheid. Het ligt op de hoek van de Lauwerecht en de Draaiweg, direct naast de brug over de Vecht. Wie er ooit aan voorbij fietst, wordt nieuwsgierig.

Posters als graadmeter van de stad 

Spant heeft zijn wortels in de sociale en activistische bewegingen van begin jaren tachtig. Voor de protesten tegen de slechte woonomstandigheden in Utrecht en in de opkomende culturele sector was drukwerk nodig. “Posters waren in die tijd dé manier om te zien wat er in een stad gaande was”, vertelt Rinus. “Met posters werden sociale ongemakken naar buiten gebracht, maar ze werkten ook als een soort van uitagenda: Als je de stad in ging, keek je naar posters om te zien of er nog wat te doen was.”  

In die tijd drukten veel culturele instellingen hun eigen posters, spandoeken en pamfletten, en hadden organisaties als EKKO, theater Kikker en Tivoli hun eigen publiciteitswerkgroepen. Maar drukken veroorzaakte overlast, waardoor die huisdrukkerijen langzamerhand verdwenen. Sjaak Schuur en Rinus Siteur waren jarenlang nauw betrokken bij deze organisaties, maar maakten zich na 1980 langzamerhand los om van zeefdrukken hun vak te maken. In 1986 trokken ze in de monumentale houtzagerij aan het Lauwerecht, en stortten ze zich op het maken van posters voor artiesten, theatergezelschappen en andere organisaties.  

Van posters naar hiphopalbums  

Veertig jaar lang drukten Rinus en Sjaak vanuit de drukkerij letterlijk hun stempel op de stad, met name voordat het wildplakken in de jaren negentig in de ban werd gedaan. Enkele affiches wonnen zelfs landelijke prijzen. “Dat was een mooie tijd”, herinnert Sjaak zich. “Als je na werk naar huis fietste, door de binnenstad, zag je overal onze posters hangen.” Later richtte het werk zich meer op stickers, boekomslagen en verpakkingen. Toen de digitale druk opkwam, vond Spant zichzelf opnieuw uit en ging naast wijndozen en verpakkingen voor  brouwerij Maximus zelfs hiphopalbums van platenlabel Topnotch bedrukken. De hoezen van CDs en platen van onder andere Kyteman en de Rotterdamse DuvelDuvel werden door Sjaak en Rinus bedrukt. “Dat is het mooie van zeefdrukken”, vindt Sjaak. “Je kunt bijna alles bedrukken.” Sjaak was de man van de kleuren en inkt, Rinus van de techniek. “Zeefdruk is een hele zichtbare, ambachtelijke techniek”, vertelt Rinus vol passie. “Er zijn veel handelingen voor nodig, maar een tienjarige kan het principe begrijpen. Maar dat ik verantwoordelijk was voor de techniek kwam ook doordat ik deels kleurenblind ben – nu ik gestopt ben kan ik dat wel zeggen”, lacht hij.  

De twee hielden de drukkerij bewust kleinschalig. “We waren ook wel een beetje van het oude stempel”, zegt Rinus. “De tijd nemen voor je klanten, meedenken.” Toch veranderde ook dat. Kwamen in het begin de grafisch ontwerpers nog persoonlijk hun ontwerpen langsbrengen om samen met Sjaak en Rinus het ontwerp in drukwerk om te zetten, later kwamen de ontwerpen op floppydisks door de brievenbus en tenslotte per mail. Toch wisten kunstenaars en grafisch ontwerpers de drukkerij ook in het digitale tijdperk te vinden. Om half tien was er altijd een koffieuurtje, waarin iedereen welkom was. “De drukkerij was een soort van tweede huiskamer voor de creatieve sector”, vertelt Sjaak. “We zaten een beetje tussen de kunstenaars en massaprint in: bij ons konden jonge grafisch ontwerpers nog een beetje experimenteren.” 

Die tijd is nu voorbij. Sjaak is 69 geworden dit jaar, Rinus 65. Ze besloten tegelijkertijd te stoppen. “Samen uit, samen thuis. We hebben het 40 jaar met elkaar uitgehouden. Het klopte, we zochten allebei een plek waar je je ding kan doen”, zegt Sjaak. Rinus zal het leven in de drukkerij missen, denkt hij. “Ik hoop dat ik af en toe nog een keer ergens een cursus kan geven.” 

Zonnepanelen 

De drukkerij wordt niet overgenomen. Klanten werden doorverwezen naar drukkerij Hofmans in IJsselstein en veel van het materiaal uit de drukkerij gingen voor een vriendenprijs naar kunstenaars. Zeefdruk is langzamerhand vervangen door andere print- en druktechnieken. Het wordt steeds moeilijker voor kleinschalige drukkers, ziet Rinus. “Het papieren tijdperk is toch een beetje geweest.”  

Toch leeft Spant nog een beetje voort buiten de Domstad: Een deel van de machines van Rinus en Sjaak worden namelijk door tech-bedrijf Exasun gebruikt om zonnepanelen met allerhande kleuren te bedrukken – iets dat dankzij de decenniaoude zeefdruktechniek nu mogelijk is. Als Exasun advies nodig heeft, kunnen ze altijd terecht bij de twee Utrechters. Rinus: “Ik vind het heel leuk dat de machines zo toch nog gebruikt worden, anders waren ze voor de oud-ijzerprijs weggegaan.”