Lezersmars door Utrecht, vuur voor het vrije woord

Op het Domplein stond een lege stoel op het podium. Jessica van Geel vertelde voor wie hij bedoeld was: ‘De schrijver die gevangen is, bedreigd, gevlucht, of zelfs gedood.’ Het was aan het slot van de indrukwekkende Lezersmars door de stad, begonnen op het Jaarbeursplein. Geel sprak ook over de grote zorgen over de democratische rechtstaat: ‘Niets doen is geen optie meer.’

Zo ver is het dus gekomen met het toenemen van het gore anti-intellectualisme, aangeblazen door de Amerikaanse president Trump. In Amerika, land van grote schrijvers als Mark Twain, Ernest Hemingway, Jack Kerouac, Norman Mailer, James Baldwin, Kurt Vonnegut en Jonathan Franzen, worden anno 2025 boeken verboden. Jimmy Kimmels latenightshow is van de buis gehaald na niet goed gevallen opmerkingen over de moord op Charlie Kirk.

Nederland heeft in Geert Wilders al lang een politicus die wars is van progressieve intelligentia. Anders dan Trump slaagt hij er niet in om vertolkers van het vrije woord de mond te snoeren. Ilja Leonard Pfeijffer en Tommy Wieringa laten in hun columns hun grote bezwaren tegen de reactionaire tijdsgeest blijken. Leon de Winter behaagt de lezers van het rechtse gedachtegoed. Zo zijn de verhoudingen in een laagland waar dat allemaal nog kan.

Utrecht wordt steeds meer literair hart van Nederland. In 2027 gaat het Letterkundig Museum open, na de verhuizing uit Den Haag. Het International Literatuur Festival Utrecht is een prominente manifestatie van letterenliefde. Zaterdag begon het festival met de Week van het Verboden Boek. Aftrap die gepaard werd aan een unieke letterkundige protestmars, historisch in zijn bezieling, groots in zijn realisatie.

Er liepen ruim duizend mensen mee, vooral lezers, maar ook mensen uit het boekenvak. Het was geen Utrechts onderonsje. De mensen kwamen uit heel het land, met een forse delegatie van de gerenommeerde Haagse boekhandel Paagman, gehuld in blauwe t-shirts.

Op verzoek van de organisatie had iedereen een eigen lievelingsboek mee genomen om vreugdevol omhoog te houden. Dat leverde een fantastische mobiele omgevallen boekenkast op van favoriete exemplaren, meestal behoorlijk beduimeld. Titels en schrijvers uit binnen- en buitenland. Hermans en Nabokov, Bronte, Havel, Pirsig, Rijneveld. Een van de vaker voorkomende boeken was Het Achterhuis van Anne Frank.

De dragers waren jong en oud, verbonden in de passie voor het vrije woord. Het gebeurde in Utrecht, 20 september 2025. Het was ontroerend, veelbetekend, bemoedigend.

Het bewoog mooi, met een fraaie omweg door het centrum, langs de singel en via de Brigittenstraat naar het Domplein. Ilja en Tommy liepen niet mee. Ronald Giphart was er wel, midden in de stoet van zo’n vierhonderd meter lengte. Vincent Bijlo behoorde tot de laatste lopers, samen met zijn Mariska. Eenmaal op het Domplein weerklonk de slogan: ‘Vrijheid is een open boek!’

Op het podium fungeerde spreker en presentator Eus Akyol andermaal als geslaagde vaderlandse auteur uit een Turkse achterstandsituatie. Hij was het die de talrijke deelnemers aan de mars vroeg om twee minuten lang collectief voor te lezen uit hun eigen lievelingsboek.

Op het Domplein begon in een lichte regenbui een ongeëvenaard gezoem waarin geen enkel woord te herkennen was, maar wel de veel voorkomende klinkers a en o. Het was het geluid van de ijver voor het vrije woord. Kijk, daar stond ook dichteres Diana Ozon, voorlezend uit Anne Frank.