Leontien Lems, de nieuwe directeur van het Spoorwegmuseum: “Dit is het meest democratische museum van Nederland”

In deze rubriek vragen we Utrechters keuzes te maken binnen hun vakgebied, maar ook daarbuiten. Vandaag Leontien Lems, de nieuwe directeur van het Spoorwegmuseum.

Voor de afspraak met Leontien Lems meld ik me bij het Spoorwegmuseum. Fout, de kersverse directeur van het museum houdt kantoor in een separate villa aan de Maliesingel. Met de prachtige lambrisering en statige schilderijen heeft ze een werkplek waar je jaloers op kan zijn, het is  een museum op zich. Leontien ziet het iets anders. “Eigenlijk hoort mijn kantoor in het museum te zijn. Daar gebeurt het.” Een kennismaking met de directeur van het ‘meest democratische museum van Nederland.’

Leontien Lems (44), geboren in Arnhem, groeide op in Elst met haar anderhalf jaar oudere zus. ‘’Mijn vader is een Zeeuw. Na de Watersnoodramp van ’53 kwam hij als vierjarig jongetje in Rotterdam terecht. Mijn moeder is een boerendochter uit de Achterhoek. Mijn vader heeft dat Rotterdamse van ‘niet lullen maar poetsen’ en mijn moeder is van ‘geen poespas en dicht bij jezelf blijven’. Zij is een ruimhartige vrouw, kookt altijd meer dan nodig is, zodat er altijd iemand mee kan blijven eten en laat niemand bij de voordeur staan. Dat is echt Achterhoeks. Mijn ouders hebben elkaar leren kennen tijdens een vakantie op Terschelling, een vakantieliefde. En nog altijd  zijn ze dolgelukkig met elkaar. De zee en met name Oostkapelle hebben in ons gezin altijd een grote rol gespeeld. Een vakantie is  geen vakantie als we niet in Zeeland zijn geweest, dat is ook voor mijn eigen kinderen zo. Nog altijd word ik rustig van de zee. Als ik een vakantieplek uitkies dan is dat ook altijd een plek aan zee.

“Ik was  een dieseltje dat langzaam op gang kwam, een stapelaar”

“Ik groeide op in een liefdevol en beschermend gezin waarin je gestimuleerd werd en alles bespreekbaar was. Op de te vrije basisschool verliep het voor mij niet zo soepeltjes. Ik was een creatief kind en ik had een andere school nodig. Mijn ouders zijn niet zo van het hoogst haalbare voor je kinderen, maar er wel uithalen wat er in zit. Ik was  een dieseltje dat langzaam op gang kwam, een ‘stapelaar’: Mavo, Havo, Hogeschool, Universiteit en tot slot nog Nyenrode. Mijn vader is een creatieve man. Naast zijn werk als advocaat creëerde hij graag. Hij ging vaak naar een winkel voor schildersbenodigdheden in Nijmegen en daar mocht ik dan bijvoorbeeld een mooi potlood uitzoeken. Ook mochten we altijd een boek kopen; geen speelgoed maar iets dat stimuleerde. Mijn moeder werkte als jeugdbeschermer  met kinderen die uit huis geplaatst waren en van haar leerden we dat een liefdevol nest niet vanzelfsprekend is. Mijn vader is een harde werker, hij bouwde zelf zijn praktijk op en had het geld voor zijn rechtenstudie verdiend door ‘s nachts treinwagons schoon te maken. Ik wist zelf niet zo goed wat ik wilde na de Havo,  dacht aan journalistiek maar daar werd ik voor uitgeloot. Ik schreef mij in bij Marketing en Communicatie en na veertien dagen – middenin mijn ontgroening voor Veritas-  wist ik dat dit niets voor mij was. Mijn ouders vonden dat je één keer een fout mocht maken en daarna moest ik, de rest van het jaar, fulltime gaan werken. Ik vond een baantje bij de Bijenkorf in Utrecht. Daar ben ik mijn hele studententijd blijven werken en heb ik veel geleerd over de aansturing op de vloer en het bieden van een hoge mate van klantvriendelijkheid.”

“Tijdens mijn stage ben ik verliefd geworden op de VMBO-leerling”

“Omdat kunst en Nederlands mijn interesse hadden, koos ik voor de lerarenopleiding Nederlands in Utrecht. Al vroeg in de studie begon het stage lopen en voor de klas staan. Dat ging mij heel goed af, ik vond die pubers echt geweldig. De studie was ook leuk, ik denk nog met plezier terug aan de lessen kunstgeschiedenis Sis van Rossum, die waren heel inspirerend . Ik liep stage op een VMBO school en daar ben ik verliefd geworden op de VMBO-leerling. Deze kinderen zijn doorgaans puur, hebben vaak meer behoefte aan een knuffel en liefde dan de uitleg over het lijdend voorwerp. Kinderen die soms problemen thuis hadden, hadden  behoefte aan iets anders dan grammatica. Er waren destijds veel culturele uitstapjes. Dan zag ik de leerlingen opbloeien als ze op een andere manier werden aangesproken dan op hun cognitieve capaciteiten. Ik deed naast het lesgeven een master Algemene Cultuur Wetenschappen in Tilburg. In Leiden zijn zeven  musea, die goed samenwerkten op het gebied van collectieve educatie en promotie. Ze hadden tot doel dat alle kinderen in groep 8 alle Leidse musea bezocht moesten hebben. Men wilde een dergelijk programma opzetten voor het VMBO en men zocht iemand met VMBO ervaring en een wetenschappelijke achtergrond. Ik had geen kruiwagen nodig om de museumwereld binnen te komen, het was een combinatie van studie en werk. Ik zag wat de bezoekerservaring deed met de kinderen omdat ik op een gegeven moment in Museum Volkenkunde een detachering deed.”

“Ik wisselde het museum in voor het podium en voelde mij als een vis in het water”

“Daarna kwam ik terecht bij  Beeld en Geluid in Hilversum op de educatieve afdeling. Dat museum was net open en destijds het summum in de museumwereld, er was eigenlijk niets vergelijkbaars en er was nog niets op educatief gebied. Het was pionieren en juist omdat er niets was konden we er met elkaar iets fantastisch van maken. Ik heb daar zoveel geleerd en uiteindelijk werd ik verantwoordelijk voor de publieksprogrammering. Na negen fantastische jaren ben ik naar het Openlucht Museum in Arnhem gegaan. Daar was ik benjamin in het MT. Ik ben daar met het team gaan innoveren door weer eigen tentoonstellingen en jaarthema’s te ontwikkelen waardoor actuele verhalen nog beter verteld konden worden. En toen kwam na 15 jaar museumwereld de Stadsschouwburg voorbij. Daar werd ik verantwoordelijk voor de marketing, communicatie en verkoop van de Stadsschouwburg. Ik wisselde het museum in voor het podium en voelde mij als een vis in het water. Het is een geweldig bedrijf en ik ben blij dat ik daar ben gaan werken. De schouwburg spant zich iedere dag in om de allerbeste bezoekerservaring te creëren. En met succes. Het geluk wil ook dat Utrecht een heel gretig publiek heeft, voor ieder genre is er wel publiek te vinden. Maar op een gegeven moment begon ik een eigen collectie en de mogelijkheid om daar actuele en urgente verhalen mee te kunnen vertellen, toch te missen. Ik heb dan ook niet geaarzeld toen de vacature van mijn huidige functie voorbij kwam.”

“Niet alleen het MT geeft het museum gezicht, dat doe je met elkaar”

En nu ben ik directeur van het Spoorwegmuseum. “Die baan hoort bij jou.”, had ik al van meerdere kanten gehoord. In de afgelopen twintig jaar is er al zoveel met succes ontwikkeld, maar er moet nu geïnnoveerd worden en ze zochten iemand die dat samen met het team kan. Ik wil wel ergens komen waar wat te doen is, waar ik niet alleen op de winkel hoef te passen. Ik kom hier alleen maar leuke mensen tegen en ben met zoveel hartelijkheid ontvangen.  Ik probeer de organisatie snel te leren kennen. Niet alleen het MT geeft het museum gezicht, dat doe je met elkaar. Mijn kinderen van 12 en 15 en ik kennen ieder hoekje van het Spoorwegmuseum, vooral mijn zoon wilde tot zijn negende iedere vrijdagmiddag naar het museum. Het is het meest democratische, laagdrempelige museum van Nederland. Iedereen komt in het museum vaak meerdere keren;  als kind, ouder en grootouder.. De kracht en de magie van reizen spreekt iedereen aan. Met reizen ga je mogelijk avonturen tegemoet, je ontmoet andere mensen en leert vanuit andere perspectieven zien. Minder polariseren, niet alleen maar oordelen, maar begrijpen door om je heen te kijken.”

De keuzes van Leontien

Gare du Nord of Utrecht CS?

“Ik reis door Frankrijk om in Spanje uit te komen. Ik hou van Spanje, de manier van leven en de vriendelijkheid van de mensen. Ik zou graag het station van Valencia kiezen. Maar omdat ik al sinds 1998 in Utrecht woon,  kies ik toch voor Utrecht CS. Als studente was het stationsgebied een plek waar je niet graag kwam. Het gebied heeft een enorme transformatie ondergaan, het is van bijna buitenlandse allure. Ik heb heel lang geforensd naar Leiden, Hilversum en Arnhem en heel wat uren op Utrecht CS doorgebracht. Dus is dit station belangrijk voor mij.”

Boek

“Tijdens mijn studie heb ik veel en heel veel mooie boeken gelezen, ik lees nu nog vooral op vakantie. Tussendoor luister ik  podcasts, veel true crime, maar bijvoorbeeld ook van AudioCollectief SCHIK, die qua taal heel mooi zijn. Maar er is nog wel een boek uit de jeugdliteratuur blijven hangen: ‘Jij Jij en Jij’ van Per Nilsson. Het gaat over drie jonge mensen die hun plek in het leven proberen te vinden en de moeilijkheden waar dat mee gepaard gaat. Het is heel ingenieus geschreven. Een boek voor 15 plus, maar ook als volwassene is het mooi om te lezen.”

Film

“Ik kies de korte animatiefilm ‘Father and Daughter’ van Michael Dudok de Wit. Over de verschillende fases in het leven die je als dochter met je vader doormaakt. Op ieder moment van je leven kun je deze film zien en anders beleven. Vooral nu kan ik er niet met droge ogen naar kijken. Uit het niets kreeg mijn vader nog geen twee weken geleden een verwoestende diagnose. Nog lang geen tijd om deze geweldig leuke man te moeten missen in mijn leven en dat van mijn kinderen. Je zult begrijpen waarom ik nu juist Father and Daughter noem.”

Muziek

“Ik ben een alleseter,  vind ontzettend veel muziek mooi. Een heel leven luister ik al muziek en past bepaalde muziek bij de mensen waar je bij bent en de gelegenheid waar je je in bevindt. Zo kan ik Hollandse meezingers leuk vinden maar ook Trance In mijn puberteit was ik een beetje alto, hield ik van rauwe muziek: Lenny Kravitz, Pearl Jam en Bettie Serveert. Van de stem van Eddie Vedder kan ik nog steeds heel warm worden.”

Kunstwerk

“Daar naar vragen is onmogelijk, dat is vragen wie van mijn kinderen mij het liefst is. Je gaat vaak naar een museum om te ontspannen, geprikkeld te worden of om iets te verwerken. Ik was in het Moma en daar raakte ik ontroerd door Nummer 31 van Jackson Pollock. Dit schilderij was ik al zo vaak tegengekomen in boeken en nu zag ik het werk in het echt. Hier kwam alles samen wat ik gelezen, gezien en geleerd had. En toen begon het buiten ook nog zacht te sneeuwen, een magisch moment.”

Stad

“In Utrecht kom ik thuis. Ik vind Utrechters echt lieve mensen, met de instelling van “wie goed doet goed ontmoet”. Als je glimlacht, krijg je altijd wel een glimlach terug. Hier helpen mensen elkaar nog in en uit de bus. Je hebt hier alles: cultuur, het groen van de parken en alles op loop- of fietsafstand. Ik ben blij dat we hier met elkaar mogen wonen. Waar wij wonen in de Zonstraat, heb je aan de voorkant de stad en aan de achterkant kun je vissen, bootje varen en schaatsen. Ik wandel graag  naar Amelisweerd, In Utrecht vind ik  alle mogelijkheden tot inspanning en ontspanning.”

Restaurant

“Madeleine op ’t Wed is waarschijnlijk al tientallen keren genoemd. Maar dat is echt samen met Rosie mijn favoriet. Waar ik ook graag kom is Hinkelman op de hoek van de Burgemeester Reigerstraat en de Baanstraat. Je vindt er heerlijke kant-en klaar maaltijden zoals Vlaamsche Stoof, gekke likeurtjes, lekkere broodjes en leuke cadeautjes. .Ik vind het wel jammer dat je nergens meer binnen kan lopen zonder te reserveren Als alleenstaande moeder met een drukke baan heb ik een rommelige agenda. Daardoor kan ik niet zoveel van tevoren plannen.”

Drank

“In Zindering, het restaurant van de Stadsschouwburg, heb ik een gin tonic gedronken die nu tot mijn favoriete drankjes behoort. De gin ZINGIN wordt gestookt door De Pronckheer in hun ambachtelijke distilleerderij. Er zitten allerlei Utrechtse ingrediënten in zoals de douglasspar van de Utrechtse Heuvelrug en verveine van de BijenAkker in Odijk.”

Utrechter

“Gerrit Rietveld. Al jaren fiets ik langs het Rietveld Schröderhuis en het blijft bijzonder. Rietveld was zijn tijd zo ver vooruit. Zijn meubels zijn simpel, laagdrempelig en waren bereikbaar voor een brede doelgroep. Dat is wat ik op mijn werkplekken ook altijd nastreef:  drempels verlagen en voor zoveel mogelijk mensen cultuur toegankelijk maken.”

Wat zou jij doen als je burgemeester van Utrecht was?

“Het vervoer voor Utrechtse schoolkinderen naar musea zou gratis moeten zijn. Op jonge leeftijd in aanraking komen met kunst en cultuur is essentieel in het kijken en ervaren van de wereld om ons heen als volwassene. Niet iedereen hoeft een actieve cultuurbeoefenaar te worden later, maar het is belangrijk dat je ervaart dat je door cultuur te beleven je op andere manieren geprikkeld wordt, kunt nadenken en je kunt uiten. Bovendien zijn er tal van beroepen mogelijk in culturele instellingen waar jongeren soms geen weet van hebben. Vervoer door ouders of hoge reiskosten zijn vaak de bottleneck om  musea te bezoeken. Deze barrières wegnemen zou fantastisch zijn.”