Journalist Louis Engelman over hoe grondspeculanten 67 miljoen aan de Merwedekanaalzone verdienden: “De gemeenteraad heeft behoorlijk zitten slapen”

De Nuk behandelt in een serie het onbetaalbare wonen in onze stad. Vele wethouders gaven de afgelopen jaren slimme beleggers, creatieve handelaren en stuurloze woningcorporaties de ruimte. Duizenden betaalbare huurhuizen werden, vooral onder verantwoordelijkheid van linkse partijen, voor zachte prijzen aan ‘marktpartijen’ gegund. Terwijl de Gemeenteraad haar controlerende taak op het belangrijkste dossier van onze stad -Wonen- verzaakte. Corporaties en projectontwikkelaars konden hun Goddelijke gang gaan.

Morgen bespreekt de Gemeenteraad de hoge huren aan de Wilhelminawerf, het eerste stukje Merwedekanaalzone bij de Balijebrug. De eerste bewoners trokken inmiddels hun huis in. Projectontwikkelaar KondorWessels zou zich niet aan de afspraken over de huurhoogte houden, zeggen gemeentebestuur en een deel van de raad. Het gaat dan om huren die zo’n vijftig euro per maand te hoog zouden liggen. Gemeenteraad en stadsbestuur tonen hier een opvallende daadkracht. Die te laat komt. En details betreft.

Want waarom negeerden ze signalen van uitwassen rond grondhandel op de Merwedekanaalzone? Journalist Louis Engelman, van onze collega’s bij Nieuws 030.nl, onthulde begin 2019 vele grondtransacties in het gebied dat nu als Merwedekanaalzone bekend staat. Hij schreef er een serie over met feiten en bedragen. Gecompliceerde stuff, zoals alles op de vastgoedmarkt ingewikkeld is. Zijn verhalen zijn een aanrader voor iedereen die iets van de krankzinnige woningmarkt in onze stad wil begrijpen.

De moeder van Louis Engelman woonde, begin vorige eeuw als kind in boerderij Ruimzicht, een hoeve aan de rand van de stad. Waar toen het Groene Hart begon. En waar nu de Merwedekanaalzone ligt. Een interview met de gedreven journalist Engelman.

Twee jaar geleden maakte je voor Nieuws030.nl de onthullende serie over grondhandel in de Merwedekanaalzone. Welke aanwijzingen had je dat daar flink zou zijn gehandeld?

‘Geen enkele. Maar toen ik de plannen van Utrecht voor dat gebied zag, begreep ik dat het hier een heel groot project betrof. Ik realiseerde me dat daar veel geld in om zou gaan. Dat prikkelde mijn journalistieke nieuwsgierigheid. Een voor mij aardige bijkomstigheid was dat het hier om het land ging waarop mijn moeder is opgegroeid. Haar vader had er de boerderij ‘Ruimzicht’. In de winter liet hij een deel van zijn land onderlopen voor een ijsbaan met dezelfde naam. Ik vroeg me af wie die landerijen nu in eigendom had. Toen ik in het kadaster ging grasduinen, kwam ik er al snel achter dat vastgoedmaatschappijen er onmiddellijk op waren ingesprongen. Door ook de oudere koopaktes op te vragen constateerde ik dat zij in heel korte tijd vele miljoenen euro’s winst hadden gemaakt. Er werd een patroon van grove speculatie zichtbaar.’

Hoe lang geleden maakte de gemeente bekend dat dat gebied mogelijk een groot woningbouwgebied zou worden? En was dat het moment dat beleggers toestroomden?

‘De exacte datum daarvan ken ik niet. Maar het zal zo’n vijf jaar geleden zijn geweest. Want de meeste koopaktes dateren van 2017 en 2018. Toen werd er opeens actief gehandeld in enkele grote percelen.’

Ben je geschrokken van wat je aantrof en welke transacties raakten je het meest?

‘Ja, ik verbaasde me over de enorme winsten die er werden gemaakt. Want na de eerste verkoop kwam dezelfde grond via de notariskantoren soms meerdere keren in andere handen. De miljoenen vlogen je om de oren. Sommige transacties waren gewoon niet te volgen. Maar ik zag wel – alleen voor de percelen die ik heb onderzocht – in een paar jaar tijd een prijstoename van bijna vijftig miljoen euro. En dan was er de transactie rond KondorWessels die de grondprijs met 18,9 miljoen op dreef.’

Waarom is het belangrijk dat Utrecht weet dat deze grondspeculatie heeft plaats gevonden?

‘Omdat het zulke enorme gevolgen heeft voor de bewoners van de stad. De woningmarkt raakt steeds meer overspannen. Als starter is het al haast onmogelijk om nog een betaalbaar huis te krijgen. Zowel in de koopsector als op verhuurmarkt. Want de miljoenen die de speculanten lachend in hun zak hebben gestoken, moeten uiteindelijk door de toekomstige bewoners van de Merwedekanaalzone worden opgebracht. De grond is immers veel duurder geworden. Dat geld moet worden terugverdiend. Speculatie draagt zeker niet bij aan een gezond woningbestand in de stad. Daarom heb ik er ook weinig begrip voor dat de gemeente met diezelfde bedrijven in een ontwikkelgroep is gaan zitten om het gebied gezamenlijk vorm te geven.’

Wat is je journalistieke oordeel over hoe het gemeentebestuur heeft geopereerd in deze kwestie? Welke wethouders zijn het meest verantwoordelijk?

‘Natuurlijk zijn de wethouders met woningbouw, ruimtelijke ordening en grondzaken in hun portefeuille direct verantwoordelijk. Maar mijn verwijt strekt zich uit over de gehele colleges van B en W. Al ga je alleen maar over het milieu, ook dan moet je volgens mij goed in de gaten hebben wat er met je stad gebeurt en welke consequenties dat gaat hebben. Daarnaast kon de ambtelijke top bij Grondzaken toch ook wel voorspellen wat er zou gebeuren als je een flink stuk van je gemeente aanwijst voor grootscheepse woningbouw. Hebben die hun wethouders niet gewaarschuwd? Ik denk van wel, want wethouder Diepeveen maakte er een keer tegenover de raad melding van. Maar wat is daar verder mee gedaan? Is men zelf op onderzoek uitgegaan? Ik zou dat als raadslid heel graag willen weten. Hoe dan ook, het resultaat is niet fraai. Dus mijn oordeel? Voor zover ik het nu kan zien hebben ze allemaal behoorlijk zitten slapen.’

Je had een interview met GroenLinks-wethouder Diepeveen van Wonen. Wat was je conclusie na dat onderhoud?

‘Ik vond dat gesprek eerlijk gezegd verbijsterend. Hij raakte geïrriteerd toen ik hem aan het begin van dat onderhoud de namen voorlegde van de bv’s, waarvan één in Luxemburg, die de grond in eigendom hebben. Hij kende ze niet. Hij vond dat ik hem die namen vooraf had moeten laten weten. Dan had hij zich kunnen voorbereiden. Toen we later in het interview kwamen te spreken over de bedrijven die de duizenden woningen moeten gaan bouwen sprak hij van ondernemingen die Utrecht waren toegedaan. Alsof niet hun eerste belang is om gewoon goed geld te verdienen. Ook op mijn vraag of de gemeente juridisch voldoende scherp had vastgelegd welke afspraken er waren gemaakt met de bouwbedrijven, gaf hij geen duidelijk antwoord. Dat zou wel goed komen in de nog op de stellen Samenwerkingsovereenkomsten, zei hij. Nou, we hebben gezien hoe KondorWessels daar in de huren op de Wilhelminawerf mee om ging. Diepeveen gaat nu naar de rechter om alsnog de afgesproken huren af te dwingen. Ik vrees dat hij geen schijn van kans heeft.’

Heb je een oordeel over de opstelling van de gemeenteraad in dit dossier?

‘Ik had gewild dat er één raadslid was geweest die veel eerder dan ik hetzelfde had gedaan, namelijk bij het kadaster uitzoeken wat er met de grond gebeurde. Dan had de raad in haar controlerende rol tegenover het college veel sterker gestaan. In het geval van KondorWessels hadden ze dan mogelijk beter op hun tellen gepast. Want dit bedrijf had de grond al in 1997 voor omgerekend 1,8 miljoen euro gekocht, maar verkocht dit in 2017 door aan dochter RW Utrecht (ook wel Reggeborgh geheten) voor 20,7 miljoen euro. Nogal een prijsstijging, die ik eerder noemde. Vooral als je weet dat beide bedrijven in hetzelfde concern zitten. Dus gewoon een broekzak-vestzak-operatie. Weer een grondprijs opdrijvende transactie. Ik heb de indruk dat de raad in dit dossier geheel afhankelijk is gebleven van de informatie die het college verstrekte. En dat is een ongelijke strijd. Waarschijnlijk heeft de meerderheid van de raad om die reden er niet voor gekozen ruimer gebruik te maken van de Wet Voorkeursrecht Gemeente, waarbij ze voorrang kunnen krijgen bij de aankoop van grond. Hadden ze duidelijker geweten welke speculaties er in de Merwedekanaalzone plaats vonden, dan hadden ze misschien anders gereageerd.’

Bülent Isik, raadslid voor de PvdA, wil nu opschorting van contacten met Volker Wessels rond een ander project. Hij krijgt waarschijnlijk geen meerderheid. Heb je een oordeel over zijn plan?

‘Ik ben bang dat dit de gemeente financieel-juridisch in problemen kan brengen, omdat er al contracten voor die nieuwe projecten zijn afgesloten. En nogmaals, het is de gemeente zelf geweest die slordig heeft gehandeld.’

(De 15-delige verhalenserie van Engelman uit 2019 is nog te lezen via nieuws030.nl. Hier de link naar deel 1.