Hoe de Walvis voor TivoliVredenburg is aangespoeld

In de Catharijnesingel voor TivoliVredenburg steekt sinds half december een stalen constructie uit het water. Rond dit stalen skelet wordt deze week een kunstwerk opgebouwd: ‘The Skyscraper’, ook wel bekend als de plastic Walvis uit Brugge. Het kunstwerk bestaat uit vijf ton plastic, aangespoeld aan de kust van Hawaii, de kust bij New York en Zeebrugge. Met ‘The Skyscraper’ vragen de kunstenaars van STUDIOKCA aandacht voor de bizarre hoeveelheid plastic afval die rivieren, zeeën en oceanen vervuilt. Hoe de plastic Walvis in de Catharijnesingel is terechtgekomen, vertelt initiatiefneemster Marleen van Rijswick, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht aan de Universiteit van Utrecht. 

Initiatiefneemster Marleen van Rijswick, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht aan de Universiteit van Utrecht

“Afgelopen jaar was ik in mei voor een internationale conferentie in Brugge. ’s Ochtends vroeg zag ik vanuit de ontbijtzaal van mijn hotel die gigantische plastic walvis voor het Jan van Eijckplein uit de gracht oprijzen. Zoiets maakt natuurlijk nieuwsgierig, dus toen hoorde ik over de Triënnale, een kunst- en architectuurfestival dat eens in de drie jaar in de zomermaanden in Brugge wordt georganiseerd. Het thema van het festival was ‘de vloeibare stad’. Dat vloeibare is een metafoor voor alle veranderingen die we in deze tijd meemaken. Ik maakte wat foto’s van de Walvis om rond te sturen en ging aan het werk. Toen ik later weer naar huis reed, liet de walvis me niet los. Het kunstwerk sluit heel goed aan bij het onderzoek dat wij binnen de Universiteit van Utrecht doen naar een duurzaam beheer van rivieren en de zee. Sterker nog: de conferentie van het Sustainability College in Brugge ging over duurzaamheid. In de auto dacht ik: stel je voor dat we de ‘Skyscraper’, zoals-ie officieel heet, naar Utrecht kunnen halen? Dat zou toch geweldig zijn.” Het initiatief werd direct ondersteund door vriendin Karin Boelhouwer, lid van Provinciale Staten, die ook de gemeente enthousiast maakte.

Voorkomen dat plastic in in de oceanen terecht komt
Thuisgekomen nam ze contact op met de organisatoren van de Triënnale, die het een goed idee vonden om de walvis na afloop naar Utrecht te sturen, maar de kunstenaars van het architectuur en designbureau STUDIOKCA moesten natuurlijk wel akkoord gaan. “Jason Klimoski en Lesley Chang hoopten al dat de walvis verder zou reizen. Zij hebben vaker installaties en sculpturen van gerecycled materiaal gemaakt, maar de walvis is ook voor hen heel speciaal. Via kickstarter.com hebben ze een crowdfundingsactie opgezet om, samen met het Hawaii Wildlife Fund en de Surfrider Foundation, op de stranden van Hawaii al dat plastic te verzamelen. Op Vimeo hebben ze een mooi filmpje van het verzamelen geplaatst. Eigenlijk net als ‘The Ocean Clean-Up’ van Boyan Slat vragen ze aandacht voor de plastic soep. Daar waar de Ocean Clean-Up zich richt op het opruimen van plastic, vraagt de walvis aandacht voor het voorkomen dat het plastic in de oceanen terecht komt. We moeten het allebei doen, want anders wordt het dweilen met de kraan open voor de Ocean Cleanup. Jason vond het fantastisch om de walvis naar Utrecht te brengen, vooral omdat het zo goed aansluit bij al het onderzoek dat we op de Universiteit doen naar waterverontreiniging, maar ook naar bijvoorbeeld de circulaire economie. Dat sprak hem weer erg aan. Hij komt deze week ook naar Utrecht voor de opening.”

Het feest kon beginnen. Maar dat was makkelijker gezegd dan gedaan, want hoe haal je een gevaarte van vijf ton plastic, van meer dan 10 meter hoog, naar Utrecht? Waar moet dat ding dan staan? En ook belangrijk: wie gaat dat betalen? Want zoiets kost natuurlijk geld. De Faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie van de Universiteit van Utrecht wilde wel een steentje bijdragen, maar zeker niet als enige. “Het werd ook al gauw duidelijk dat ik deze klus niet even naast mijn werk kon doen, dus kreeg ik honderd procent ondersteuning van mijn collega Rebecca van Musscher. Zij heeft geweldig veel werk verzet. We kunnen nog steeds sponsoren gebruiken, maar uiteindelijk hebben we er op dit moment toch al 18.”

De bouw van het skelet
Half december werd een nacht lang op de Catharijnesingel keihard gewerkt om het skelet van de walvis op te bouwen en te water te laten. Met medewerking van ambtenaren van de gemeente Utrecht en drie van onze andere partners zorgden twee Belgische duikers dat het skelet op z’n plaats kwam te staan. Omdat de walvis een behoorlijk gewicht heeft, werden er eerst betonplaten in het water gelaten. Zij fungeren als fundering van de Walvis. “Het moest allemaal ’s nachts gebeuren zodat het verkeer er zo weinig mogelijk last van zou hebben. Die mannen hebben toen keihard gewerkt. Rebecca en ik waren er wel de hele avond, tot één uur ’s nachts, ook om foto’s te maken, maar die mannen zijn nog tot 5 uur ’s ochtends doorgegaan. En het was half december, dus lekker koud.”

Komende week zal de ‘Skyscraper’ in de Catharijnesingel voor TivoliVredenburg worden opgebouwd. “De officiële opening vindt aanstaande vrijdag plaats”, besluit Marleen van Rijswick. “Rond de walvis zullen allerlei evenementen en lezingen worden georganiseerd, waarbij we graag de inwoners van Utrecht betrekken. De walvis verbindt hele verschillende partijen, van jong tot oud.”

Op een vrolijke manier aan het denken worden gezet
Is ze blij dat het allemaal is gelukt? “Ja, zeer blij. Het bijzondere aan de walvis is toch dat je op een vrolijke manier aan het denken wordt gezet. Hoeveel plastic gebruik jezelf? Kan dat niet wat minder? Met al dat plastic vergiftigen we niet alleen het water en uiteraard alle vissen, maar uiteindelijk ook onszelf. Dat kunnen we voorkomen. In de jaren zeventig van de vorige eeuw waren onze rivieren hartstikke vervuild. Dat zijn ze niet meer, door allerlei wetgeving maar ook omdat we het niet meer gewoon vinden dat al het afval zomaar in het water terecht komt: een mentaliteitsverandering. Dus je kan dingen écht wel veranderen.

Op de universiteit zijn we daar natuurlijk dagelijks mee bezig, op onze faculteit, maar ook op andere faculteiten: oceanograaf Eric van Sebille brengt in kaart hoe plastic afvalstromen door de oceaan bewegen, onderzoeker Lonneke IJsseldijk van diergeneeskunde doet onderzoek naar de oorzaken van het aanspoelen van walvisachtigen. Met deze vrolijke walvis vragen we daar aandacht voor.”