Gelukkig, de oude singelbomen kunnen nog generaties mee

We kunnen al een tijdje de singel weer rond wandelen en genieten van de schoonheid van het groen. De eeuwenoude bomen geven de stad rust. De hoge leeftijd van deze prachtige bomen brengt één nadeel met zich mee: het afsterven van deze generatie dreigt de singel onherkenbaar te veranderen.

Levende monumenten zijn het, de bomen rond de stadssingel. Fier verheffen ze de kruinen waarmee ze generaties Utrechters overschaduwd hebben. Onder de aarde graven hun wortels dwars door lagen Utrechtse geschiedenis. Ooit was de singel onderdeel van de verdedigingswerken van de stad en stonden de stadsmuren op de plaats van het huidige Zocherpark.

De uitvinding van het kanon maakte een einde aan het nut van de vestingmuren, die uiteindelijk in de negentiende eeuw afgebroken werden. De gemeente wilde een park op de plaats van de verdedigingswerken en schreef een prijsvraag uit. Het ontwerp van landschapsarchitect J.D. Zocher (1791-1870) won. Het moest een fijn stadspark worden: daarom heette het ook ‘Wandelingen’ voordat het park de naam van zijn architect kreeg.

“Zocher wilde kleur en variatie in het park”, vertelt Frank van den Brink, senior boomtechnisch adviseur bij de gemeente Utrecht. “Hij wisselde solitaire bomen en boomgroepjes af en zette bomen scheef aan de waterkant, om een sfeervol beeld te creëren. Dat beeld proberen we nog altijd in stand te houden.”

Ter hoogte van de oud-katholieke Gertrudiskathedraal aan de Catharijnesingel, waar het vijf kilometer lange Zocherpark begint, wordt meteen duidelijk dat de gemeente inderdaad zuinig is op de eeuwenoude bomen. De bemoste reuzen blaken na honderdvijftig jaar nog altijd van gezondheid. Van den Brink en zijn medewerkers verzorgen de bomen alsof het mensen zijn: zo krijgen de iepen wel eens een injectie tegen de iepziekte en worden sommige boomstammen met jute omzwachteld tegen de felle zon.

“Als er iets aan de hand is met een boom, grijpen we gelijk in”

Ieder jaar worden alle bomen gekeurd op mankementen zoals ziektes. In het drukbezochte park mag er ten slotte geen risico op vallende takken zijn. “Als er iets aan de hand is met een boom, grijpen we gelijk in”, zegt Van den Brink. “We kunnen bijvoorbeeld door te snoeien de boomkroon mettertijd kleiner maken, zodat de boom veilig kan blijven staan. Op die manier proberen we een boom zo lang mogelijk te behouden, want weg is weg.”

“Kappen vind ik altijd een vervelend moment, want ik ben stapelgek op bomen”

Aan kappen denkt Van den Brink pas wanneer alle andere mogelijkheden uitgeput zijn. Het bladerdek van de singel vertoont dan ook nauwelijks gaten. In de buurt van de remonstrantse Geertekerk steekt een enkele afgezaagde stomp uit de grond; vlakbij staan jonge boompjes klaar om geplant te worden. “Als een aantasting ver in de wortels zit en het echt gevaarlijk wordt, ben je toch genoodzaakt een boom weg te halen”, zegt Van den Brink. “Dat vind ik altijd een vervelend moment, want ik ben stapelgek op bomen.”

De bomen rondom de singel maken deel uit van een ecosysteem

Het park Lepelenburg, met zijn grillig gevormde bomen, lijkt wel een woud. Een oeroud bos, want er staan zeker vierhonderd bomen ouder dan een eeuw op dit voormalige bolwerk. Net als in een bos maken de bomen rondom de singel deel uit van een ecosysteem. Vooral de oude exemplaren zijn met hun forse stammen de pilaren waar dit stadsecosysteem op steunt, vertelt adviseur groen erfgoed Korneel Aschman: “Als bomen oud worden, sterven stukjes af. Daardoor biedt zo’n boom plaats aan insecten en vogels om te nestelen.”

Volgens Aschman is het kappen van een oude boom niet zo kwalijk voor het ecosysteem van de singel, omdat zijn soortgenoten het verlies opvangen. “Voor de natuurlijke structuur is de kap van één boom niet ernstig, zeker als je hem door een nieuwe vervangt.” Kappen is pas een probleem wanneer alle bomen in één keer door jonge aanplant vervangen worden, omdat daardoor het systeem sneuvelt. “Maar dat gebeurt nergens”, zegt Aschman.

“Het kan een gevoel van gelukzaligheid geven, onder zo’n oude boom zitten”

Niet alleen voor de natuur zijn de bomen waardevol; ook voor mensen zijn groene gebieden zoals het Zocherpark belangrijk. Van een groene omgeving worden mensen zelfs gelukkiger, ontdekten onderzoekers van de Universiteit van Wageningen. “Het kan een gevoel van gelukzaligheid geven, onder zo’n oude boom zitten”, beaamt Aschman.

Ter hoogte van het Lucasbolwerk, dat uitkijkt op de gereformeerde Singelkerk aan de overzijde van het water, is die gelukzaligheid goed te merken. Een paar scholieren, de boekentassen achteloos aan de kant geslingerd, lachen met elkaar terwijl ze met hun rug tegen een anderhalve eeuw oude linde zitten.

Nee, ze weten niet hoe oud de boom waar ze tegenaan leunen is, zeggen ze desgevraagd. Volgens Aschman is het niet vreemd dat mensen zich zelden bewust zijn van hoe oud een boom kan zijn. “Bij bomen moet je echt weten dat zo’n exemplaar er al honderden jaren staat voordat je je afvraagt wat hij allemaal heeft meegemaakt”, legt hij uit. “Als je je daarvan bewust bent, denk je aan iets dat je eigen leven overstijgt.”

“Het is eigenlijk een veldslag om licht en lucht en voedsel”

Op de Begijnekade reikt een plataan met een tak over het water naar de boom aan de overkant van de singel, maar zelfs met zijn langste twijgen kan hij de ander niet aanraken. Onbereikbare liefde lijkt het wel. Volgens de Duitse boswachter Peter Wohlleben is het idee dat bomen geliefden of vrienden hebben niet eens zo gek: hij beweert dat bomen door hun wortels met elkaar communiceren, via een ‘wood wide web’. Bomen zouden met elkaar samenwerken en licht en water eerlijk delen.

Als Wohlleben gelijk heeft – zijn theorie is niet onomstreden – zouden de jongere bomen aan de singel hun oude buren zelfs missen wanneer deze gekapt worden. Maar volgens Aschman missen ze elkaar vooral als kiespijn. “Wat voor ons heel vredig lijkt bij bomen, is eigenlijk een veldslag om licht en lucht en voedsel”, zegt hij. “Dat zie je goed in de boomkronen: die gaan naar elkaar staan, omdat ze allemaal proberen naar het licht te groeien.”

“Om te voorkomen dat binnen korte tijd veel bomen verdwijnen, zorgen we voor een natuurlijke mengeling tussen jong en oud”

Over vijftig jaar moet de singel nog steeds de visie van architect Zocher uitstralen, vindt de gemeente. Nu veel bejaarde bomen uit de beginjaren van het park hun levenseinde naderen, zorgt de gemeente voor nieuwe generaties bomen, zodat nieuwe generaties mensen van het Zocherpark kunnen blijven genieten.

“In veel parken, ook hier, zie je dat een grote groep bomen ongeveer even oud is”, zegt Van den Brink. “Om te voorkomen dat binnen korte tijd veel bomen verdwijnen, zorgen we voor een natuurlijke mengeling tussen jong, halfwas en oud.”

De gemeente kiest daarbij voor bomen die passen in het plan van Zocher, maar houdt ook rekening met de klimaatverandering door soorten te planten die beter tegen extreem weer bestand zijn. Zo bewaart het Zocherpark het verleden op een manier die bestand is tegen de toekomst.

De favoriete boom

Frank van den Brink: “Ik heb heel veel favorieten. Sommige platanen vind ik bijvoorbeeld prachtig, maar er staat ook een iep uit 1840, de dikste van Nederland. Vroeger had hij een reusachtige kroon, maar vanwege aantasting door iepenzwammen moesten we hem flink terugsnoeien. Jonge scheuten geven hem in de zomer nog steeds een groene aanblik. Zo kan hij nog wel een jaar of vijftien blijven staan.”

Korneel Aschman: “Aan de Catharijnesingel staat een aantal eeuwenoude Hollandse iepen. Het bijzondere is dat deze typisch Nederlandse boom vroeger in veel steden stond, maar door de iepziekte begin twintigste eeuw zijn er maar nauwelijks oude exemplaren van te vinden. Maar in Utrecht staan ze nog, dat vind ik mooi.”

——————————————————————————————————————–

Veelvoorkomende bomen 

Langs de singel staan tientallen verschillende boomsoorten. Deze soorten komen veel voor in het Zocherpark. Wellicht herkent u ze.   

Esdoorn 

Levensverwachting: 250 jaar 

Een forse boom met een ronde kroon. De vruchtjes hebben vleugeltjes waarmee ze in de herfst als helikoptertjes door de lucht vliegen. 

Linde 

Levensverwachting: 300 jaar 

De linde is populair als herdenkingsboom. Zijn groene blaadjes hebben aan de onderkant een feestelijke zilverglans. 

Paardenkastanje 

Levensverwachting: 120 jaar 

In de lente bloeit deze boom met prachtige witte bloempluimen. De kastanjes werden vroeger als hoestmedicijn aan paarden gegeven. 

Plataan 

Levensverwachting: 200 jaar 

Met zijn gevlekte stam lijkt deze boom een camouflagepak te dragen. Veel platanen staan als soldaten in het gelid aan de singeloevers. 

Beuk 

Levensverwachting: 400 jaar 

Ook al worden ze honderden jaren oud, de bast van een beuk blijft rimpelloos. Op het Servaasbolwerk staat een beuk die in 1945 als Bevrijdingsboom is geplant. 

Eik 

Levensverwachting: 350 jaar 

Net als de appel valt ook de eikel niet ver van de boom; daarom zijn eiken afhankelijk van dieren zoals eekhoorns. Hun vergeten wintervoorraadjes zijn de ideale kraamkamer voor jonge eiken. 

——————————————————————————————————————–

Luuk van den Einden schreef dit stuk voor PUP, het tweemaandelijkse magazine van de Protestantse kerken in Utrecht.  Zie ook www.depup.nl