De reis van rabbijn Navah-Tehila: Van Israël via Amerika naar Nederland

Ze wordt ‘de zingende rabbijn’ genoemd. De Utrechtse liberale rabbijn Navah-Tehila (78) is het stralende voorbeeld van de schoonheid van het spirituele leven. “Uiteindelijk wordt alles één.” Marieke van Willigen sprak met haar.

Inzicht 1: Kinderen moeten dealen met het verdriet van hun ouders

“Ik ben in 1943 in Tel Aviv geboren. Mijn ouders kwamen uit Polen. Net op het nippertje zijn ze aan de holocaust ontsnapt. De rest van de familie niet. Mijn ouders komen uit grote families, daar zijn nog weinig mensen van overgebleven, de meesten kwamen om. Dat kwelt ons nog steeds diep, het is als een wond. Het heeft jaren therapie gekost om die pijn te verlichten. Mijn moeder en ik waren symbiotisch, en dat heeft met haar trauma te maken. Omdat ze zoveel familie is verloren, klampte ze zich aan mij vast. Ze was een geweldige, warme vrouw. Mijn vader is door zijn trauma van binnen bevroren. Hij kon zijn emoties moeilijk toelaten, en dat uitte zich in rationaliteit. Daardoor dacht ik van de weeromstuit, dat ik alleen maar emotioneel was, maar dat is niet zo. Ik ben wel emotioneel, maar ook een denkend, rationeel mens. De opbouw van het land Israël was voor hem belangrijker dan wat dan ook. Hij wilde helpen aan een veilige plek voor de joden. Ik dacht dat hij mij niet zag. Maar toen hij op zijn sterfbed lag, zei hij: ‘Ik heb je wel gezien, maar ik onderdrukte mijzelf.’ Dat was een groot cadeau.“

Inzicht 2: Niets gebeurt voor niets

“Je hebt de oppervlakkige lijn van je leven, je levensloop. Zoals dat ik in Israël ben geboren, in Amerika heb gewoond en in Nederland ben terechtgekomen en alles wat zich voordeed in mijn leven. Maar daaronder zit een andere lijn, de lijn van de samenhang. Dat dingen niet zomaar op een bepaalde manier lopen. Een voorbeeld. Toen ik in Nederland woonde, kreeg ik een agressieve vorm van borstkanker. Ik wilde geen chemokuren of bestralingen, ik had gezien wat dit met mijn moeder deed. Ik kwam in contact met wijlen dokter Moolenburgh. Hij schreef een andere behandeling voor, met vitamines en voeding, hij was een natuurgeneeskundige. Dit had op dat moment in Amerika of Israël nooit kunnen gebeuren, die landen waren er nog niet rijp voor. Daar zou ik niet genezen zijn.”

De bron van je leven geeft altijd antwoord

Inzicht 3: Het draait om liefde, niet om verliefdheid

“Ik heb in mijn leven vaak gebeden om echte liefde. Toen ik geen antwoord kreeg, dacht ik dat er andere dingen van mij werden verwacht. Ik legde mij erbij neer. Nu mijn leven is gelopen zoals het liep, zie ik dat de bron van je leven altijd antwoord geeft, al moet je vijftig jaar wachten. Ik was getrouwd met Eli Goodman, in Amerika. Ik ben bij hem weggegaan. In die tijd was ik nog niet klaar met mijzelf. Dat we uit elkaar gingen, lag niet aan hem. Van Eli ben ik altijd blijven houden en hij ook van mij. Ik heb dat doorlopend gevoeld. Liefde is iets anders dan verliefdheid. Verliefdheid komt en gaat. Als je verliefd bent, ben je een soort slaaf van dat gevoel. Maar het zijn allemaal hormonen. Je bent niet vrij. Bij liefde is dat anders. Liefde blijft en het maakt vrij. Een tijdje geleden heb ik Eli geschreven, ik zei dat ik nog zoveel aan hem dacht. Hij schreef terug dat hij ook aan mij had gedacht.

Zo kwam het contact weer op gang. Hij schreef zulke mooie dingen dat ik terugschreef: ‘Als je dit zegt, smelt ik helemaal.’ Toen zei hij: ‘Ik ben allang voor jou gesmolten. Nu zijn we weer samen, hij is mijn vriend. Het grappige is dat we voor de joodse wet technisch nooit gescheiden zijn. De bedoeling was dat ik naar hem toe zou gaan in Californië, voor langere tijd. Niet definitief, want ik wil niet weg uit Nederland. Toen kwam corona tussendoor. Nu zoomen we elke dag. Niet zoenen maar zoomen, haha!“

Inzicht 4: De scheiding van kerk en staat creëert vrijheid

“Ik woon sinds ’75 in Nederland. Ik woon hier dus langer dan waar dan ook. Mijn idee was om als ik oud en versleten was, terug naar Israël te gaan, want daar wil ik begraven worden. Om verschillende redenen ga ik nu niet in Israël wonen. Eén van die redenen is economisch. Ik kan daar niet van mijn AOW leven, de wisselkoers van euro naar sjekel is ongunstig. Ik ben er wel en niet rouwig om. Ik mis mijn familie, zeker. Mijn twee broers en hun kinderen en kleinkinderen, waar ik een soort oma voor ben. Maar aan de andere kant heb ik hier mijn carrière opgebouwd in de muziek en de kunst, en hier heb ik mijn vrienden. Daarbij voel ik me vrij in Nederland. Ik kan zijn wie ik ben. Het belangrijkste verschil tussen Nederland en Israël is de scheiding tussen religie en staat. Dat is hier wel zo, in Israël niet. Netanyahu wordt steeds maar opnieuw op dubieuze manier herkozen, en hij doet schandelijke dingen in naam van religie en staat.“

Het chassidisme heeft vrolijkheid gebracht in de joodse religie

Inzicht 5: Laat je stem horen, zij klinkt mooi

“Ik ben met chassidische invloeden opgevoed, mijn grootouders waren chassidiem. Mijn ouders waren zelf liberaal. Ik ging pas op latere leeftijd, na mijn veertigste, naar het conservatorium. Daar kwam de vraag: Wat voor boom ben ik, waar liggen mijn roots? Dat bleek de chassidische muziek te zijn. Het chassidisme heeft vrolijkheid gebracht in de joodse religie. Dansen, zingen en lekker eten, dat hoort bij het chassidisme. Toen ik op mijn achttiende in het leger moest, ontmoette ik de rabbijn Shlomo Carlebach. Hij was voor mij een grote geestelijke leraar. Hij hoorde de Beatles en dacht: ‘dat kan ik ook doen, met de joodse muziek.’ Hij heeft zo een nieuwe invloed gebracht in de joodse muziek. Hij speelde een lied uit Hooglied: ‘Laat me je stem horen, want zij klinkt zo mooi. Je ziet er prachtig uit.’ Lees het maar na, het staat in Hooglied 2:14. Die liedregel klinkt nog altijd in mijn hoofd, ik werk er nog steeds mee. Je wilt dansen van die regel. Het maakt iedereen licht.“

Inzicht 6: Het leven geeft kansen het verleden te repareren

“Op een gegeven moment kreeg ik steeds meer verzoeken van protestanten, die kennis wilden maken met de joodse wortels van hun geloof. Jezus was tenslotte joods. Ik werd vaker gevraagd om in protestantse kerken te zingen. Ik vroeg me steeds af waarom ik als rabbijn deze dingen moest doen. Ik kreeg het antwoord in een droom. Die droom vertelde me dat mijn werk ‘Tikoen Olam’ was, dat betekent ‘reparatie’. Het heeft te maken met mijn oma van moederskant, oma Elka. Elka was erg muzikaal, de muzikaliteit heb ik van haar geërfd. In Polen was zij orthodox opgevoed. Ze kon als joodse niet naar de kerk, van huis-uit niet, en van de kerk mocht het ook niet. Daarom ging ze altijd stiekem achter de kerk naar het orgel luisteren. Dit was haar manier om contact met muziek te hebben. Ik mag in mijn leven repareren waar zij de kans niet voor kreeg. Dat is de diepere laag van het leven, de samenhang.”

Je ziel stelt vragen, en die moet je antwoorden geven

Inzicht 7: Alles is één

“Ik heb me afgevraagd waarom ik hier in het leven ben, en waarom in Nederland. Pas de laatste jaren besef ik dat dat is om te helen. Dat ik een rol moet spelen om dichter bij elkaar te komen. Ik heb vroeger in Israël les gehad van rabbijn Mira Raz, zij is mijn leermeester en vriendin. Zij leerde me dat het eigenlijke idee is dat alle volken naar het huis van God komen. Het staat in Jesaja 56: Mijn tempel zal heten: ‘Huis van gebed voor alle volkeren.’ Het is een heel belangrijke tekst. Het jodendom is uiteindelijk bedoeld voor ieder mens, de tien geboden zijn er voor iedereen. Waarom? In het jodendom gaat het om moraal en ethiek. Een mens moet het zich eigen maken om moreel en ethisch te leven. Dat leer je uiteindelijk door naar je ziel te luisteren, naar je innerlijke stem. Je ziel stelt je vragen, en die moet je antwoorden geven. Het probleem met religie is dat het op je gelegd wordt, dat kan de stem van je ziel in de weg staan. Alles is één en alles is verbonden. Dat is het leefprincipe van het jodendom: er is een eenheid van tegenstelling. Diversiteit mag er zijn, maar uiteindelijk is alles één. God is ook één. God is in ons en buiten ons. We hebben allemaal een goddelijke vonk, in de torah staat geschreven dat God zijn eigen adem blies in de neusgaten van de mens. En ik geloof dat alles uiteindelijk samen komt, dat alles weer één wordt en met elkaar verbonden, zoals het bedoeld is.”

Inzicht 8: Kosjere wetten voorkomen een hoop ellende

“Als corona me één ding heeft geleerd, is het dat we schoon moeten leven. Vooral Nederlanders. Die zijn niet zo hygiënisch, eerlijk gezegd. Ze wassen bijvoorbeeld niet altijd hun handen nadat ze naar de wc zijn gegaan. Ik ben door corona de kosjere wetten gaan herwaarderen. Daar staat precies in wat we hadden moeten doen om geen corona te krijgen. Schoon zijn, geen vleermuizen eten, ga zo maar door. De wetten zijn er om ons rein te houden, ook van binnen.”

Inzicht 9: Word wie je bent

“Het verhaal van Jozef spreekt tot mijn hart. Hij heeft ontzettend veel meegemaakt, in de put gegooid en daar weer uitgevist, verkocht als slaaf, bij Potifar gewerkt, en na die lange levensreis wordt hij uiteindelijk onderkoning van Egypte. Dan komt het belangrijkste van het verhaal. Jozef zegt tegen zijn broers: ‘Ik ben het – Jozef.’ Ten diepste zegt hij: ‘Ik ben die ik moet zijn.’ Daar draait het in het leven om. Dat je wordt wie je bent.“

Dit verhaal is eerder gepubliceerd in PUP, het tweemaandelijkse magazine van de Utrechtse Protestant.