Arthur Japin: ‘Van oudsher is mij geleerd om me voor alles te schamen’

In deze rubriek vragen we Utrechters keuzes te maken binnen hun vakgebied, maar ook daarbuiten. Vandaag schrijver Arthur Japin.

Vanaf 12 september draait de film ‘A Beautiful Imperfection’ in de Nederlandse bioscopen. Het is de verfilming van het boek ‘Een Schitterend Gebrek’, door Arthur Japin in 2003 geschreven. Een mooie aanleiding voor een gesprek met de Utrechtse schrijver over de film, recensies, zijn laatste boek ‘Het Stravinsky-spel’. En natuurlijk legde ik hem een aantal keuzes voor.

Het won de libris literatuur Prijs in 2004, werd in 21 verschillende talen uitgeven en beleefde onlangs zijn 71ste druk. Het boek vertelt het verhaal over Lucia, de eerste en grote liefde van Giacomo Casanova. Hoe het tweetal elkaar ontmoet in Pasiano in Italië en hoe de ontluikende liefde bruusk wordt afgebroken, wanneer het gezicht van Lucia verminkt wordt door de pokken. Lucia kiest ervoor om uit het leven van Casanova te verdwijnen. Zestien jaar later ontmoeten de twee elkaar weer in Amsterdam. Lucia is inmiddels een courtisane die gesluierd door het leven gaat. Zonder haar identiteit en gezicht aan Giacomo te onthullen, laait de passie tussen de twee weer op. Nu moet Lucia een beslissing nemen: moet zij haar masker af doen en haar ware identiteit aan Giacomo onthullen? Was haar verdwijning verraad of juist een daad uit liefde?

‘Toen kwam het telefoontje waar we al jaren voor vreesden’

“Zodra mijn boeken verschijnen is er altijd wel iemand die de rechten wil kopen en het wil verfilmen. Mijn boeken zijn veelal historische romans, er wordt gerekend en uiteindelijk gaat het dan bijna nooit door. Stephen Fry kocht de rechten van ‘Een schitterend gebrek’, is er een aantal jaren mee bezig geweest maar kreeg het geld niet bij elkaar. Op dat moment waren Benjamin, Lex en ik (Benjamin Moser en Lex Jansen zijn de partners van Japin-red) bij Erwin Olaf in zijn studio om een foto van ons drieën te laten maken. Erwin zei: ’ Als de rechten ooit vrijkomen dan wil ik die film maken. Ik wil één keer in mijn leven een film maken en dat wordt deze film.’ Toen hij dat zei dacht ik dan klopt het, want hij fotografeerde vaak mensen met een gebrek. Juist dat gebrek maakte iemand in zijn beelden bijzonder. Klein, dik of met één been dat is wat die mensen mooi maakt. Je moet extra dingen doen, waardoor je wel gaat schitteren. Vanaf dat moment zijn we met Erwin jaren en jaren bezig geweest om het allemaal voor elkaar te krijgen. Erwin had nog nooit acteurs geregisseerd en we bedachten dat Michiel van Erp zich met de spelprestaties zou gaan bemoeien. Erwin zou vooral de beelden doen, hij had al proefopnames gemaakt en had prachtige ideeën voor de kostuums. Toen kwam het telefoontje waar we al jaren voor vreesden. ‘Ik kan het niet doen.’ De gezondheid van Erwin Olaf liet zo’n project niet meer toe en Michiel van Erp heeft het  overgenomen. Erwin heeft zich nog wel even bemoeid met de vormgeving, maar Michiel maakte er zijn eigen film van.”

‘Mensen die ik vertrouw kunnen doen wat ze willen en Michiel van Erp had mijn volste vertrouwen’

“Inmiddels zijn we achttien jaar verder. Het scenario lag er al, dat had ik voor Stephen Fry gemaakt. Ik heb mij er verder niet meer mee bemoeid. Mensen die ik vertrouw kunnen doen wat ze willen en Michiel van Erp had mijn volste vertrouwen. Ik vind het altijd fijn wanneer mensen aan de slag gaan met iets wat ik heb gemaakt. Ik hou ervan om te kunnen spelen met verschillende disciplines: theater, film of opera. Van ‘De zwarte met het witte hart’ zijn twee stukken en een opera gemaakt. Van ‘Kolja’ wordt een opera gemaakt, waar ik nu aan werk. Van ‘Vaslav’ en ‘De man van je leven’ heb ik toneelstukken gemaakt.”

‘Toen ik het filmen op locatie bezocht leek het alsof ik door mijn eigen verhaal liep’

“Van ‘Een schitterend gebrek’ is ooit in België een toneelproductie opgevoerd. Goed gedaan, goed gespeeld, maar het was exact mijn boek en dat hoeft van mij niet. Het mag best een nieuwe vorm zijn waar je mee aan de slag gaat. Je ziet je eigen werk dan weer door andere ogen. De film ‘A Beautiful Imperfection’, is een kostuumdrama geworden. Het is niet exact mijn boek geworden, maar toen ik het filmen op locatie bezocht leek het alsof ik door mijn eigen verhaal liep en werd het werkelijkheid. Leuker wordt het niet. De opnames in het stadspaleis in Venetië waren memorabel: honderden kaarsen en al die dansers. Het was bloedheet tijdens de opnames en daarbij de warmte die de kaarsen en de mensen afgeven. De crew liep met koelvesten aan en bleef enthousiast. Maarten Heymans speelde mijn Vaslav en in de film speelt hij een hoofdrol. Er is voor een Engelstalige versie gekozen omwille van de internationale markt. Voor Nederland alleen zou het een niet te betalen productie zijn. En het Engels lost een gek probleem op dat je in het boek niet hebt. Lucia en Giacomo zijn Italiaans, ze spreken Frans en ze zijn in Nederland. In het Engels heb je dat niet omdat we gewend zijn om zoveel Engels om ons heen te horen. Wanneer de film draait, verschijnt ook mijn laatste boek ’Het Stravinsky-spel’. Mijn boeken zijn altijd historische romans, ik word getriggerd doordat het echte mensen waren. Dat heb ik nodig, echte mensen. Waarom heb je dat gedaan? En waarom daar? Ik zie dat je gevallen bent, maar hoe ben je weer opgestaan? Waar heb je pijn gehad en hoe ben je daar weer overheen gekomen? Die nieuwsgierigheid, die moet voor een echt mens.”

‘Je doet mij geen plezier met vakantie, ik wil weten hoe het verder gaat’

“Als ik het verzin dan kan ik op dezelfde middag dat ik de figuur en het dilemma verzin ook de oplossing bedenken. Waarom zou ik dan nog twee jaar gaan zitten schrijven? Elke ochtend als ik ga zitten, moet ik bedenken hoe het verder gaat. Je doet mij geen plezier met vakantie, ik wil weten hoe het verder gaat. Dat is mijn plezier maar ook mijn veiligheid om naar die wereld te gaan en in dat verhaal te gaan zitten. Ik speel de personages, mijn boeken zijn films of toneelstukken. Ik word ze, ik speel ze, ik voel ze. Ik zou het een verregaande vorm van empathie willen noemen. Je verplaatst je in die tijd en daar kan alles bij helpen. Hoe voelde de stof, hoe was het licht, hoe rook het, wat hadden ze wel en wat hadden ze niet? Alles kan helpen om te begrijpen hoe iemand kan hebben gereageerd. Het lijkt op acteren waarin je je ook probeert te verplaatsen in de voorwaarden van zo’n leven. Hoe zou ik gedaan hebben als ik zo was opgegroeid, als ik er zo uitzag als ik dat had gedragen. Het is een dagelijks spel dat ik speel. Wanneer de film in de bioscopen draait hoop ik natuurlijk dat veel mensen hem gaan zien, maar het is nu iets buiten mijzelf. Recensies over mijn romans laat ik niet meer toe in mijn leven. Over de verhalenbundel waar ik in 1996 mee debuteerde, schreef men hoe bijzonder die stijl was. De een hield er wel van en de ander niet. Er waren twee recensenten die precies dezelfde zin pakten. De één schreef hoe bijzonder en prachtig de zin was en de ander hoe stom en hoe slecht diezelfde zin was.”

‘Ik vergelijk recensenten wel met vliegtuigspotters’

“Het fijne is dat recensies er niet meer toe doen omdat ik toch wel mijn publiek heb dat graag mijn boeken leest. Als je net begint is een recensie wel belangrijk. Ik vergelijk recensenten wel met vliegtuigspotters. Recensenten kijken ernaar, vliegen niet mee, zijn niet de echte lezer, ze kunnen het vliegtuig niet besturen maar leveren wel commentaar: “Die landt laag bij de grond, die hangt wel een beetje scheef.” Het is buiten jezelf, het heeft niets te maken met het proces van lezen en schrijven. Ik word nog weleens gevraagd voor een rol, maar acteren doe ik alleen als het echt zin heeft dat ik het doe. In het najaar komt ‘Tropenjaren’ met Henry van Loon en ik speel daar mijzelf, tien jaar ouder en ik ga dood. Ik word besmet met een vreselijke griep. Eén scène, dat vind ik dan wel leuk om te doen, even iets heel anders, tussen de boeken door. Het laatste toneelstuk waarin ik heb gespeeld, was hier in de schouwburg ‘Veel Gedoe om Niets’. Het was goed om te doen, ik wist weer waarom ik het vroeger wel maar ook niet wilde. Ik wilde spelen omdat ik van alternatieve werelden hield. Net zoals wat ik nu doe. Buiten de werkelijkheid zijn. En het theater is dat bij uitstek. Daar ga je met z’n allen naartoe. Je weet dat het niet echt is, maar een of twee uur lang geloof je erin. Die magie vind ik heerlijk. Als introvert hou ik ervan dat de afspraken duidelijk zijn. Nergens anders zijn de afspraken duidelijker dan op het toneel. Maar ik weet ook waarom ik er te gegeneerd voor ben om echt voluit te spelen. Ik schaam mij te veel voor mijzelf en dat was ook goed om te ontdekken. Van oudsher is mij geleerd om mij voor alles te schamen en dat raak je nooit meer helemaal kwijt. Aan de ene kant is spelen een manier om je over je mankement heen te zetten, maar ik kan het nooit helemaal wegspelen.”

De keuzes van Arthur

Muziek

“Ik hou van klassieke muziek, Franse chansons en Italiaanse liedjes uit de jaren ‘70 maar ook van musicals en Jazz. Dat hangt af van het moment. Ik luister nu veel naar Tsjaikovski omdat ik bezig ben met een de bewerking van Kolja, voor de opera die in 2025 opgevoerd gaat worden. Ik kies voor de solo voor een sopraan ‘de brief van Tatjana’ uit de opera ‘Eugene Onegin’. Deze opera heeft voor Tsjaikovski zelf veel betekend. Maar straks zet ik misschien wel een Jazzplaat op.”

Boek

“Ik kies voor Sontag, de biografie van  Ben (Benjamin Moser, red.)  van Susan Sontag, waar hij de Pulitzerprijs voor heeft gekregen. Susan Sontag heeft tien jaar ons leven beheerst. Zelf heb ik er nog twee jaar aan vastgeplakt door Het Stravinsky-spel te schrijven. Een roman over Susan Sontag die besluit om Bosnische acteurs in een belegerd Sarajevo te helpen met de uitvoering van ‘Wachten op Godot’. Een roman over vriendschap en moed, liefde en troost in tijden van ontbering. Ben heeft de hele wereld over gereisd om mensen over Sontag te spreken en vaak ging ik met hem mee. We ontvingen mensen hier thuis, zoals Peter Sellars, de operaregisseur en talloze vrienden en bekenden van Sontag. Ben was gevraagd door David de zoon van Susan Sontag om de biografie te schrijven en kreeg toegang tot haar persoonlijke archief. Hij kreeg zelfs toegang tot haar computer. Dichterbij iemand kan je bijna niet komen. Tien jaar lang leefden we zowat met Susan maar pas twee jaar geleden ontstond het idee voor mijn nieuwe roman: haar zoektocht naar manieren om iets voor anderen te kunnen betekenen. Van kleins af aan was ze daarmee bezig en nooit lukte het haar totdat… Daarover gaat mijn roman. Zo vaak gebeurt het ons niet dat we werkelijk nodig zijn.”

Kunstwerk

“Deze tekening van Martijn van der Linden van ons met de drie belangrijkste honden uit mijn leven bij elkaar: Kellie, Trip en Basso. Ik heb er heel lang over nagedacht om weer een hond te nemen omdat ik angstdromen had waarin er iets met de hond zou gebeuren. Op de tekening, gaan wij door en hebben we Kellie en Trip achtergelaten. Het mooiste cadeau dat ik ooit heb gekregen.”

Film

“Sound of Music. Dat komt door die jeugd, we hadden het over schamen en onzekerheid. In elke musical zit een nummer waarin de hoofdpersoon het helemaal niet meer ziet zitten en dan begint ergens een viool te spelen. Op dat moment denkt hij of zij: Ik geef het nog één kans. In ‘The Sound of Music’ is dat ‘I Have Confidence’, Wanneer Julie voor het hek van de familie Von Trapp staat, diep ademhaalt en dan zingt “I Have Confidence’. Dat nummer zong ik wanneer ik uit school kwam, uit de  bus stapte en naar huis moest waar het ook geen pretje was. In kunst, in muziek en in je fantasie kan je je ergens overheen zetten. Ik ben zo mismaakt geraakt door die jeugd, hoe kon ik kenbaar maken wat er zich in mij afspeelt? Dat is mij gelukt door het schrijven. Als kind hadden we een grote zolder met verkleedkisten en daar had ik mijn wereld. ‘The Sound of Music’ is hoop houden tegen beter weten in. Hoe blijf je in jezelf geloven door jezelf een beetje voor de gek te houden? Als Julie Andrews het kan dan kan ik het ook. Volhouden, volhouden en uiteindelijk danst de wereld met je mee.”

Stad

“Venetië, om dezelfde reden eigenlijk: decors bouwen. In je eigen verhaal blijven geloven. In 1980 woonden we in Amsterdam, waar je toen over de grachten kon lopen en in je eigen  verhaal blijven. We verhuisden naar Utrecht waar het nog net kan. Maar in Venetië kan het nog helemaal. Een groot deel van het leven is voor mij lelijkheid vermijden. Waar wij wonen in Frankrijk in het dal van de Vézère, mag geen lelijkheid gebouwd worden. In Venetië zijn veel mensen, maar die kan je vermijden en ik kan in mijn eigen decor blijven, ongestoord.”

Restaurant

“Mij doe je geen plezier met restaurants, ik eet liever thuis. Maar Ben is dol op restaurants en ik ga alleen mee als de hond ook mee mag. Karel 5 is lekker rustig en Basso mag mee, dus daar kom ik weleens.”

Drank

“Witte wijn bij het eten.”

Utrechter

“Door de hond leerden we Marliz Frencken en Hans Liberg kennen. Marliz maakt geweldige grote kleurrijke doeken en Hans is heel erg met muziek bezig. Beiden mensen die een eigen wereld oproepen en zich daarin onderdompelen. Leven in afgesloten fantasiewerelden binnen de echte wereld waarin je je kan verschuilen.”

Wat zou je doen als je burgemeester was?

“Bomen planten, nog meer groen in de stad. Meer groen! Ik zou het doen!”