André Swertz, Geweldenaar in boeken (1947-2021)

Ter veiling in het Veilinghuis Bubb Kuyper in Haarlem, dinsdagavond 26 november 1996: het manuscript van De Avonden, de iconische debuutroman van Gerard Reve. De belangstelling was heel groot, de zaal puilde uit. Er was een aantal belangstellenden voor de verwerving, maar het eerste bod was meteen afdoende: 160.000 gulden. Het document met de droeve avonduren van Frits van Egters was voor het Letterkundig Museum. Namens dat prominente instituut was het bod gedaan door een man met krullend haar en een forse snor. Ik kende hem, zag hem regelmatig langs komen in Utrecht. Het was André Swertz. 

Het was niet zomaar dat hij voor zijn biedersrol was gevraagd. André had een prominente plek verworven in de branche van Nederlandse antiquairs en speelde een leidende rol in de NVvA, Nederlandse Vereniging van Antiquairs.Hij kende de vaderlandse literaire wereld heel goed. Hij hield van boeken. En hij was een gewiekste handelaar. 

Swertz werd in 1947 in Utrecht geboren in een katholiek gezin. Na een studie MO-Nederlands begon hij bij het Utrechtse veilinghuis Théonville’s Antiquariaat Van Huffel. Aan het eind van 1969 begon hij met compagnon Bas Hesselink in een kelder aan de Westerstraat het antiquariaat Forum. Spoedig verplaatsten ze hun handel naar Achter St.-Pieter. Het was een tussenhalte naar de Oudegracht, waar ze de inventaris van boekhandel Dekker & Van de Vegt konden overnemen. Als jonge ondernemer was Swertz er heel tevreden mee: ‘We hoefden alleen boeken op de plank te zetten en wisselgeld in de kassa te doen.’ 

Ze maakten furore als de ‘Forum-boys’. Met ongebreidelde energie maakten ze de blitz, in het antiquariswezen voerden ze een eigen, snelle dynamiek in. Het was stevig zakendoen en Swertz bracht daarin naast zijn grondige kennis zijn rondborstigheid, zijn flux de bouche en zijn gulle lach mee. Forum specialiseerde zich in letterkunde en taalkunde. Swertz had met zijn Roomse achtergrond makkelijk entree in kloosterbibliotheken en kon zo ook aan unieke religieuze werken komen. 

Alles had zijn ongebreidelde liefde en interesse en hij wist het goed te verkopen

Het was naar André’s flamboyante karakter dat hij in 1978 alleen door ging met een nieuwe zaak: Reflex. Hij richtte zich op bibliofiele drukken en bijzondere exemplaren uit de literatuur na 1880 en maakte onderscheidende handel van de avant-gardekunst. Alles had zijn ongebreidelde liefde en interesse en hij wist het goed te verkopen. Hij hield ervan om verzamelaars aan hun ontbrekende delen te helpen en boeken en prenten onder te brengen op het juiste adres. In 1997 werd hij voorzitter van de NVvA. Het was een unie vol tegenstrijdige belangen waarin leden met elkaar overhoop lagen. Hier paarde hij overwicht aan charme en matiging en slaagde als een heuse bezweerder de boel bij elkaar te houden.  

Hij kon mooi vertellen over zijn reizen naar Vlaanderen, zijn bezoeken daar aan Gerard Reve en Joop Schafthuizen

Vroeg deze eeuw leerde ik André persoonlijk kennen. Ik was verhuisd naar de Nicolaasweg, niet ver van de Burgemeester Reigerstraat waar hij deels woonde, maar ook werkte. Net als ik kwam hij graag in Café Vooghel. André was er een van de vaste jongens, altijd in zijn vale ouwe overjas. Het was daar vaak het moment om het op een fors ouwehoeren te zetten met passende doses bier.  

Hij kon mooi vertellen over zijn reizen naar Vlaanderen, zijn bezoeken daar aan Gerard Reve en Joop Schafthuizen en zijn visites aan Joop alleen, nadat Gerard was overleden. Een enkele keer bezocht ik hem ook thuis, dan liet hij mij mooie oude werken zien en prachtige vellen met fantastische kunst. De handel was toen al lang de climax voorbij. André had zijn handel zien inzakken door het internet, het medium dat hij nota bene zelf had geïntroduceerd bij de NvvA. ‘Het is allemaal oud-papier geworden’, kon hij monkelen. 

De afspraak om elkaar nog eens nader te spreken werd ingehaald door het bericht van zijn heengaan

In het voorjaar van 2008 overleed mijn vader. In Veenendaal liet hij een enorme boekenverzameling achter van meer dan 30.000 stuks. André kwam langs om mijn moeder verlossing te bieden. Hij was de eerste gegadigde om er het beste uit te halen, maar dat was niet veel. Er bleef een bulk over. Hoe belangrijk het voor mijn vader ook was geweest als collectie, wist André het weer op waarde te schatten: ‘oud-papier.’ 

De resterende verzameling is als voorraad opgekocht door een handelaar uit Groningen. De man heeft het beloofde bedrag niet betaald. Toen ik André daarover vertelde ontstak hij in boosheid. Dit was tegen de erecode van het antiquariaat. Hij ging verhaal halen namens mijn moeder, maar toen bleek meneer failliet te zijn. 

De tijd van de Vooghel ging voorbij, ik verhuisde van Utrecht-oost vandaan. Een aantal jaren geleden werd André getroffen door een herseninfarct. Voor herstel kwam hij in de Hoogstraat terecht. Een enkele keer kwam ik hem nog tegen op de Burgemeester Reigerstraat als ik weer eens in Oost moest wezen. Hij was wat broos geworden, sterk vermagerd, maar nog even vriendelijk. De afspraak om elkaar nog eens nader te spreken werd ingehaald door het bericht van zijn heengaan. André stierf op de eerste dag van het nieuwe jaar. Hij was 73. Hij heeft geweldig geleefd.