Verrassende straatkunst maakt stadsproblematiek draaglijker

Op weg naar het centrum vanuit Oog in Al had ik hem al een paar keer zien liggen op de Smakkelaarskade. Er zullen genoeg fietsers zijn die hem niet opmerken in de haast van de stad. Hij ligt tegen een slordig bloemperk aan op de klinkers tussen het Inntel Hotel en de Mediamarkt. Ik ben hem de Gebroken Man gaan noemen, maar zijn situatie is anders.

Pas geleden ben ik eens bij hem gestopt en heb hem beter bekeken. Hij ligt erbij in acht schijven. Het is van die opvallende kunst die ineens opdoemt in de publieke ruimte. Ik houd daar van, ook als het kunstwerk een duidelijke betekenis heeft voor de plek. Dit beeld is gemaakt door Lucas Mergler, het ligt er sinds 5 februari. Het heet Het Vergeten Bestaan.

In het bloemperk staat een bordje met meer verduidelijking. Het herinnert aan de nabije bevoorradingstunnel onder Hoog Catharijne waar aan het slot van de jaren ’90 honderden daklozen en verslaafden in een beroerde toestand bij elkaar scholen. Ik lees: ‘Het kunstwerk refereert naar dit verleden, dakloosheid en de kwetsbaarheid die daarmee gepaard gaat.’

De beruchte junkentunnel is 25 jaar geleden gesloten – eind van een lang voortslepende noodsituatie. Menselijke wanhoop, uitzichtloze ellende, gepaard aan overlast in de omgeving van de stedelijke verslaafdengrot.

De Utrechtse gemeenteraad van nu nam het initiatief tot het kunstwerk, in samenwerking met belangenorganisaties, de Stichting Goud, Stichting Rechtop en de HKU. Het ligt er niet alleen als herinnering, maar ook als een signaal: dit nooit meer. Wethouder Rachel Streefland drukte het zo uit: ‘Het is goed om stil te staan bij de situatie van toen én daarbij scherp te blijven op de situatie van vandaag de dag. Want ook nu zien we zorgelijke ontwikkelingen, zoals druk op de opvang en ook op straat meer dakloosheid.’

Lucas Mergler is er zelf wat luchtiger over: ‘Ik hoop dat het een gebruiksobject wordt, dat mensen erop gaan zitten bijvoorbeeld. Dat het hier thuishoort.’

Dat er vandaag de dag nog problemen bestaan is zichtbaar aan de havelozen, verslaafden en dealers die zich in plukjes verzamelen in de naburige Sijpesteijntunnel. De politie moet er herhaaldelijk op af. De tunnel is een hoofdpijndossier voor de gemeente, midden tussen de bouwputten aan het Westplein en het Smakkelaarspark, in een nieuwe fase in de schier eindeloze transitie van het stationsgebied.

Ook hier verzacht een kunstwerk al sinds enige tijd de pijn. Het is een in het water naast de rijbaan weerspiegelende klimplant van neon, groen oplichtend door de hele tunnel heen. Het lichtkunstwerk heet Overgrown, gemaakt door het Utrechtse tweetal Front404. Het maakt onderdeel uit van de lichtexpositie I Light U, met het thema Mirrors, Mirages, Miracles. Het is een aanzienlijke verzachting van het leed om door de tochtige tunnel te moeten. Het is wat kunst kan betekenen als metamorfose, in dit geval als letterlijke verlichting, een uitkomst voor de beleving van een onaangename, duistere doorgang.

De reacties zijn navenant. Daarom hebben de bedrijven in het stationsgebied, waaronder ProRail, Creative Valley en Gemeente Utrecht besloten tot de verlenging van Overgrown. Het blijft zichtbaar tot eind mei, is nu het idee.

Moet de Sijpesteijntunnel daarna weer in zijn oude somberheid vervallen? Het lijkt me toch een uitdaging om Overgrown veel langer te behouden voor de duurzame leefbaarheid van de voorheen zo droeve doorgang. Samen met Het Vergeten Bestaan laat het zien hoe sterk kunst kan werken om typische stadsproblematiek te lijf te gaan.