Spring Festival: kwestie van de ogen openhouden

Performance art, dans en theater ontoegankelijke kunstgenres? Tijdens SPRING Performing Arts Festival komen ze gedurende tien dagen vanzelf op het pad van de achteloze Utrechter. Fenna Riethof ging op onderzoek uit. “Opnieuw dringt de vraag zich op wat er wel en niet in scène is gezet”.

Omdat de drempel van de grote witte tent op de Neude erg hoog is, ligt er een metalen bruggetje tegenaan. In de entreehal houdt een vrijwilliger van SPRING Festival elke bezoeker die binnenkomt staande. Ho even. Eerst een sticker over je telefooncamera, pas dan is de weg naar het kunstwerk Ephemeral Data vrij.   

In de tent is het op raspende geluiden na stil. Vijf vrijwilligers, uniform gekleed, zitten over tafeltjes gebogen. Geconcentreerd strijken ze met een stokje over een geribbelde pijp waar een straaltje gekleurd zand uitkomt – daarmee trekken ze een deel van een plattegrond over. Elke millimeter van het oppervlak wordt bedekt. Als zo’n deel af is gaat de tafel naar achteren, bij de andere tafels. Op de laatste dag van SPRING vormen ze samen één enorme plattegrond van het Utrechtse glasvezelnetwerk.  

‘En dan kieperen we alles op één hoop en mag je weer foto’s maken,’ zegt kunstenaar Jeroen van Loon. Hij is elke dag aanwezig bij zijn zandmandala, zoals zo’n kunstwerk heet. Onder meer om vragen te beantwoorden. Bezoekers vragen bijvoorbeeld hoe lang de voorbereidingen hebben geduurd, waarop hij zegt: anderhalf jaar, waarop zij vragen: maar wat moest er dan allemaal in godsnaam gebeuren? Zij zien alleen wat mensen en wat zand. Dan legt Van Loon uit dat alles vaak getest moest worden, om bijvoorbeeld tot het ideale formaat voor de plattegrond te komen en de beste manier om mensen hun camera af te nemen. ‘Niet door hun mobieltjes af te nemen, besloten we,’ zegt Van Loon. ‘Dat maakt ze onrustig.’ 

Zelf heeft hij het ook maar druk met het niet-maken van foto’s. Dat er nu en straks geen foto’s bestaan van het zandkunstwerk is namelijk een cruciaal element ervan. ‘Als er ook maar één beeld naar buiten komt, was die anderhalf jaar voor niks.’ Sinds de komst van het internet gaat er steeds meer een digitaal archief in. Niets is meer vergankelijk. Tot nu toe dan; Van Loon ziet dat er een nieuwe status-quo ontstaat onder jongeren, een hang naar vergankelijke inhoud (‘content’) die er alleen is op het moment zelf. Voor de zekerheid toch maar een sticker over hun camera’tjes. Van Loon grijpt ongeveer elke tien minuten naar zijn iphone. ‘Een reflex. Als je ergens trots op bent, wil je dat aan je volgers laten zien.’ Maar die moeten dus naar de Neude komen: de essentie van Ephemeral Data is dat je die op het moment zélf ziet, of nooit. 

Gewoon op straat 

De Neude is wel erg hectisch, besef je als je de cocon verlaat. Dagjesmensen loeren nieuwsgierig naar de tent, maar lopen door. Communicatiemedewerker van SPRING Hannah Holleman kan zich voorstellen dat de drempel om zomaar naar binnen te stappen hoog lijkt. ‘Maar dat is-ie niet. We vinden het belangrijk om toegankelijk te zijn.’  

Waar je voor de zandmandala zelf nog een kleine stap moet zetten, hoeft dat bij sommige programma-onderdelen helemaal niet. In de Stadskamer van Hoog Catharijne bijvoorbeeld. Daar kijk je omhoog en zie je het Polygon, een soort bizar wasrek dat beweegt als een dierlijk of zelfs menselijk wezen.

En als je op de Neude naar de witte tent staat te kijken (wat is dat toch?), zie je verderop ineens dat een man zich begint uit te kleden. Halfnaakt smeert hij zich in met zand, wikkelt prikkeldraad om zijn ledematen, slaakt kreten. Daarna sleept hij een matras achter zich aan de Schoutenstraat in, naar de Korte Minrebroederstraat. Jij en een stoet toeschouwers volgt hem stilletjes.  

Het is de Kameroense kunstenaar Zora Snake met zijn dansperformance Transfrontalier, dat gaat over de grenzen die een vluchteling tegenkomt in zijn zoektocht naar een beter leven. Op het plein bij het stadhuis danst Zora alsof hij pijn lijdt, eerst buiten vier ijzeren hekken, daarna erbinnen, terwijl uit speakers stemmen klinken van politici als Wilders, Trump en Baudet: hun bekende harde uitspraken over immigratiebeleid die, met de blik op een worstelende Zora, de armharen overeind doen staan.  

Op de terrassen van Ubica en De Zaak kijken dagjesmensen over hun zonnebril, zij horen wel wat er gebeurt maar ze zien alleen ruggen en konten. Een voorbijganger van middelbare leeftijd blijft staan om te kijken. Wat hij ervan vindt dat er op straat zo’n politiek statement wordt gemaakt? ‘Goed,’  zegt hij. Maar zo’n festival zou eens in bijvoorbeeld Friesland georganiseerd moeten worden, waar hij zelf vandaan komt. ‘Dáár zitten de mensen die je op andere gedachten wilt brengen. Niet hier.’  

Ondertussen heeft Zora vier toeschouwers een bord in hun handen gedrukt dat ze omhoog moeten houden. De namen van vier werelddelen staan erop. Ze reageren zo rustig, dat het onduidelijk is of ze waren voorbereid, of niet. 

Tegen het einde van de voorstelling komt een vrouw uit het publiek hem schoonboenen met zeepwater. Daarna stapt Zora het publiek in. Hij opent zijn armen en omhelst een paar mensen. Een meisje van vijf laat zich zelfs optillen, zij lacht, net als haar moeder. Het publiek reageert vertederd. Dan er gebeurt er iets pijnlijks: de vader van het kind trekt haar uit Zora’s armen en foetert tegen zijn vrouw. Opnieuw dringt de vraag zich op wat er wel en niet in scène is gezet. 

Onderdeel van de show 

Tijdens een nabespreking in Theater Kikker vertelt Zora dat hij zich thuisvoelt op straat, hij is er opgegroeid. ‘Mooi aan optreden in de publieke ruimte is dat er van alles kan gebeuren. Als je vreemden erbij betrekt werken ze meestal mee, maar soms ook niet. Dat risico levert een spanning op.’ Het voorval met de boze vader was oorspronkelijk geen onderdeel van de show, maar werd dat toch. ‘Onverwachte dingen horen erbij. En deze paste toevallig goed bij mijn verhaal.’  

Zora’s show was alleen afgelopen weekend te zien, maar SPRING Festival is tot en met 25 mei op allerlei andere manieren zichtbaar in de stad. Het is een kwestie van de ogen openhouden. Wie een hogere drempel over durft, kan nog tickets kopen voor uiteenlopende opvoeringen in onder meer Stadsschouwburg, Het Huis Utrecht en Theater Kikker. Woensdagavond kun je bijvoorbeeld voor 17 euro zien hoe bondagekunstenaars onschuldige Utrechters uit de zaal vastbinden – mogelijk word je zelf ook op het podium uitgenodigd, maar wees gerust, je hoeft echt niet élke drempel over. 

 Spring Festival is nog tot en met 25 mei. Wie wil zien hoe Ephemeral data meedogenloos op een grote hoop wordt gegoten, is die dag om 14.00 uur welkom in de tent op de Neude. 

Op de hoogte blijven van artikelen van de Nuk? Abonneer je gratis op de wekelijkse nieuwsbrief.