zes inzichten

Filosoof en dominee in gesprek: “Wijsheid kost offers”

Jasja Nottelman en Remco van Broekhoven. (foto: Hans Kramer)

De één gelooft in God, de ander ‘kan niet weten en bepalen’ of God er is. Toch vormen ze een harmonieus duet. Een gesprek over wijsheid met Jasja Nottelman, dominee in de Janskerk,  en de Utrechtse wijsgeer Remko van Broekhoven. Ze kwamen eendrachtig tot zes gemeenschappelijke inzichten.  

Inzicht 1: De kiem voor wijsheid ligt in je jeugd  

Remko van Broekhoven: “Ik ben opgegroeid in Nijmegen. Als kind kreeg ik al vroeg te maken met de kracht van wijsheid.  Mijn ouders waren geëngageerd, ze demonstreerden tegen van alles. Ze waren actief bezig in de samenleving. Ik kwam daardoor in aanraking met grote problemen, zoals Vietnam, kernwapens, onrecht. Voor mij werd filosofie een manier om het kwaad in de bek te kijken. Ik leerde door wijsbegeerte om te gaan met het kwaad.“  

Jasja Nottelman: “Ik ben niet zo geëngageerd opgevoed. Mijn vader was dominee in Kampen. Hij was een betrokken, meer pastorale dominee. Ik groeide dus op in een gevestigd systeem, zonder barricades. Ik ben daar nog steeds niet zo van. Maar ik leerde langzamerhand verstilling, naar binnen te kijken. Dat kwam vooral door mijn moeder. Ze leerde me zingen.“ 

Inzicht 2: Wijsheid is een boek dat nooit uit raakt  

Wijsheid is een levenswijze, je moet het doorleven 

Jasja Nottelman: “Wijsheid is een levenslang leerproces. Voor mij is de bijbel belangrijk. Ik ben er veel mee bezig, ook vanwege mijn werk, en ik merk dat de verhalen me steeds opnieuw inzichten geven. Naarmate je teksten in verschillende fases van je leven gaat lezen, gaan ze steeds meer betekenen. Dat vind ik een ontdekking van wijsheid, dat het omgaan met teksten iets doet met jezelf. Het boek gaat met je mee, maar het is nooit uit. Je eigen ervaring laat je in gesprek gaan met teksten, dat maakt je wijzer. Of eigenlijk het in gesprek zijn met mensen en dat leggen naast het in gesprek gaan met het boek.“  

Remko van Broekhoven: “Het klopt dat wijsheid een boek is dat nooit uit raakt, zeker als metafoor. Wijsheid is nooit klaar. Maar wijsheid is ook levenswijze. Je moet het doorleven. Sommige mensen zijn filosofen door hoe ze leven, niet doordat ze gestudeerd hebben of talig zijn. Het gaat om een houding van systematisch reflecteren op jezelf en het leven: ‘Wat betekent dit nou, in wezen?’ Die vraag moet je elke keer opnieuw ervaren.”  

Inzicht 3: Leg je morele lat net iets te hoog  

Jasja Nottelman: “Soms trek ik bewust een iets te grote jas aan, totdat ik hem pas. Bijvoorbeeld:  ‘Heb je naasten lief als jezelf.’ Ik vind dat ik dat moet doen, maar het is hartstikke moeilijk. Het is een streven waar ik aan werk. Ook praktisch. We wonen in een hofje, en we hebben er voor gekozen om er echt voor te gaan, voor de mensen die er wonen. Ik vind dat ik me liefdevol op moet stellen naar anderen toe.  Dat is soms een hele klus, maar daar zal ik me in oefenen. Anders ben ik niet geloofwaardig.”  

Remko van Broekhoven: ”Het is didactisch sterk, dat je laat merken dat het een oefening is, en dat je zelf ook nog in die jas moet groeien. Teveel mensen zeggen: ‘Zo moet het, kijk naar mij.’  Ik moet denken aan de bergrede. Die ken ik onder meer doordat ik katholiek ‘onderwijs heb gehad’. Mijn moeder, ook een filosofe, is inmiddels atheïst. De bijbelverhalen zijn gebleven. Jezus zegt daar: ‘Als iemand u slaat, keer hem de andere wang toe.’ Een leerzame zin. Er staat niet dat je weg moet rennen, er staat niet dat je moet vechten, je moet blijven staan en iets doen. Het geeft richting in een contact met anderen. Je ontwapent de ander en misschien ook wel jezelf.” 

Jasja Nottelman: “Soms moet je iemand accepteren zoals hij is. Of laten gaan. Maar ik heb gemerkt dat een stap dichterbij altijd meer oplevert dan een stap achteruit.”  

Foto: Hans Kramer

Inzicht 4: De mens overschat zichzelf 

Jasja Nottelman: “Het helpt mij te weten dat we allemaal schepselen van God zijn. Dat geloof ik echt. Als God het de moeite waard vond de mensen te scheppen, wie ben ik dan om niet liefdevol met mijn medeschepsels om te gaan?”  

Remko van Broekhoven: “Hannah Arendt heeft gezegd: er is niet ‘de mens,’ er zijn mensen. Wat en wie is de mens? Je kunt heus wel zien wat het verschil is tussen een mens en een kat, maar hoe omschrijf je ‘de mens’?  We hebben behoefte aan liefde geven en ontvangen. Misschien hebben dieren dat ook wel. De mens is een diersoort, die zich verbeeldt de kroon van de schepping te zijn, maar zich daar niet naar gedraagt. Als we ons bescheidener op zouden stellen, liefdevoller naar de natuur, laten we misschien wel zien dat we een bijzondere diersoort zijn. “  

Jasja Nottelman: “Groene theologie is in opkomst, waar de rol van de mensen binnen Gods schepping opnieuw onder de loupe wordt genomen. Binnen de kerken is daar natuurlijk wel verschil van mening over. De wereldbeelden en de rol van de mens is binnen de protestantse kerken zeer divers: van fundamentalistisch tot zo vrijzinnig dat het bijna over het randje valt. Toch zorgt de liefde dat we niet met elkaar op de vuist gaan, maar elkaar respecteren. Uiteindelijk zijn we allemaal onderdeel van het geheel.”   

Remko van Broekhoven: “We zijn als mens afhankelijk van elkaar, dat vergeten we vaak. En dat geldt ook voor onze relatie met de natuur. Vaak stellen we ons hoogmoedig op uit angst. Maar als je je realiseert dat je afhankelijk en kwetsbaar bent, en dat durft toe te geven, geeft dat kracht. Dan kun je met zijn allen naar een manier zoeken om een samenleving te vormen, in je kwetsbaarheid.” 

Inzicht 5: God heeft alles te maken met wijsheid  

Mijn preken heten bewust ‘overwegingen’ 

Jasja Nottelman: “God heeft alles te maken met wijsheid. Op spiritueel niveau is de bijbel voor mij het woord van God. Weliswaar een ontstaansboek, met een paar lastige passages die in de context van de bepaalde tijd staan. Maar de bijbel is vooral het verhaal van God met de mensen, die zich laten inspireren door God, die soms worstelen met God. Met die verhalen en die worsteling kun je je als gelovige van nu verhouden. Dat heeft te maken met je relatie met God. Ik kan niet aan God denken zonder de gang van de verhalen van God met de mensen. En ik vind het fijn om daar over te vertellen. Maar mijn preken heten bewust ‘overwegingen’. Ik geef mensen dit mee als uitnodiging om er over na te denken.” 

Remko van Broekhoven: “Ik zou wel naar je overwegingen willen komen luisteren. Juist door de manier waarop je het aansnijdt, niet op een manier van ‘Zo zit het, slik het maar’. Ik denk dat mensen op zo’n open manier wijsheid uit hun geloof in God kunnen halen. Mijn grote held is Martin Luther King, en die kun je alleen begrijpen als je weet dat hij een dominee was. Veel van mijn levenswijsheid heeft te maken met God, of hoe mensen God beleven. Sommigen zeggen ‘God is wijsheid.’ Dat kan misschien. Wie weet.”  

Jasja Nottelman: “Voor mij is God liefde. Gelukkig zijn er veel namen voor God. De Enige, de Barmhartige, de Eeuwige en nog veel meer. Die diversiteit geeft me veel ruimte om me tot God te verhouden.” 

Remko van Broekhoven: ”Dat vind ik mooi, die namen, want die bevestigen dat wijsheid gaat over verschillende dimensies. Liefde gaat ook over diversiteit en dimensies. Dat je open blijft staan voor de diversiteit van God, dat is wijsheid. Maar ik denk eerder dat de mens God heeft geschapen dan God de mens. Mensen zoeken wijsheid, en één van die uitingen is dat de mens God heeft voorgesteld als de ultieme wijsheid. Hij zoekt in God een soort perfectie die hij zelf wel wil, maar niet in zich heeft. Misschien heb ik ongelijk. Misschien kun je God helemaal niet benoemen. Moet je gewoon stil zijn en zwijgen. Wijsheid kan ook stilte zijn.” 

       

Foto: Hans Kramer

Inzicht 6: Een filosoof-koning kan de wereld redden 

”Ik denk ook niet dat we het gaan redden, we zijn ecologisch zelfmoord aan het plegen”

Jasja Nottelman: “Ik denk dat mensen wijsheid in kunnen zetten om de wereld daarmee te helpen. Er zijn mensen die zich inzetten om stappen te zetten in duurzaamheid. We zijn het als mensheid verplicht, ook voor de generaties na ons. Helaas denk ik niet meer dat we het daarmee redden. Toch blijf ik de hoop houden dat God ons tegemoet komt.“   

Remko van Broekhoven:  ”Ik denk ook niet dat we het gaan redden, we zijn ecologisch zelfmoord aan het plegen. Dat is de tragiek. Dat we eindig zijn, is niet per se verkeerd. Het is jammer, maar laten we dan op zijn minst waardig ten onder gaan. Laten we nog zoveel mogelijk goed doen voor onze kinderen en kleinkinderen. En de pijn zo eerlijk mogelijk verdelen, want er is veel pijn in de wereld.” 

Jasja Nottelman: “Ik hoop dat wijze mensen posities in gaan nemen waar ze het verschil kunnen maken. Soms zijn mensen bescheiden en wijs op de vierkante meter. Als je op een hoge post wijze beslissingen moet maken, moet je steeds de afweging maken van persoonlijk en het grote geheel. Wijsheid kost offers.”  

Remko van Broekhoven: “Het ontbreekt aan de filosoof-koning, een wijze, die volgens Plato de ideale staat mogelijk maakt. Het mooie zou zijn als er een aantal filosoof-koningen zijn, die de verschillende wijsheden samen brengen en de grote problemen oplossen. Maar ik ben bang dat het de mens zelf aan wijsheid ontbreekt. We hebben als mens verkeerde neigingen. Soms denk ik dat we de stijgende lijn te pakken hebben, maar soms denk ik ook dat we het met zijn allen verknallen. Martin Luther King zei: ‘Of we leren samen te leven als broeders, of we zullen samen sterven als dwazen.”   

Paspoortjes

De Utrechtse filosoof dr. Remko van Broekhoven (53) schreef diverse boeken, waaronder ‘De wereld omgekeerd’ (over de 7 hoofdzonden en filosofie) en ‘Staat van tederheid’ (tussen beest en supermens). Werkt als wijsgerig raadgever en is daarnaast als docent verbonden aan de School of Life. www.remkovanbroekhoven.nl   

Ds. Jasja Nottelman (50) is predikant van de Oecumenische Janskerkgemeente. Ze werkt tevens als academiepastor aan de Protestantse Theologische Universiteit van Amsterdam en Groningen. Momenteel is zij voorzitter van de Algemene Kerkenraad Utrecht. https://janskerkgemeente.nl/pastor-jasja-nottelman/ 

Dit interview is afkomstig uit het  recentste PUP-magazine het magazine van de Protestantse kerken in Utrecht.  www.depup.nl 

Laat uw reactie achter

Reactie

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *