Boekenvakcollege van Omdenk-goeroe Berthold Gunster: “’Hoe kan ik meer boeken verkopen?’ is de verkeerde vraag”

Een paar keer per jaar komen boekenvakkers vanuit alle windstreken bij elkaar op de Uteregse Boekenvakborrel. Berthold Gunster, schrijver en oprichter van het Utrechtse Omdenk-imperium, sprak op de meest recente editie over het ‘omdenken’ van problemen. Maar of het Utrechtse boekenvak ook daadwerkelijk een probleem heeft, dat bleef op deze borrel in het midden.

Utrechters Nathalie Doruijter, Robbert Schuurmans en Miriam van de Ven bedachten vier jaar geleden de Uteregse Boekenvakborrel. Doruijter, verantwoordelijk voor marketing en sales bij het Amsterdamse uitgeefhuis Singel, verhuisde van Amsterdam naar Utrecht en kwam erachter dat ‘boekenmensen’ vooral in Amsterdam borrelden: “In Utrecht gebeurde er gewoon niet zo veel. Voor een drankje met mensen uit het vak moest je eigenlijk altijd in Amsterdam zijn.” Ze had uiteindelijk wat zachte dwang nodig van stadsgenoot Robbert Schuurmans om de eerste borrel ook daadwerkelijk te organiseren. Schuurmans, jarenlang werkzaam in verschillende commerciële- en directiefuncties binnen verschillende uitgeverijen en tegenwoordig algemeen directeur bij communicatiebureau en creatieve verzamelplaats O-utrecht  herinnerde Doruijter subtiel aan haar sluimerende plan: “Ik vroeg altijd een beetje plagerig aan Nathalie: ‘heb je die borrel nou al georganiseerd?’ Uiteindelijk hebben we een eerste datum geprikt, een locatie vastgelegd, sponsoren gezocht en hebben we Miriam gevraagd om over de vormgeving na te denken. Toen we eenmaal zo ver waren,  konden we niet meer terug.”

Steevast meer aanmeldingen dan er plekken zijn

Inmiddels is Utrecht zo’n tien boekenvakborrels verder en nog steeds ontvangt het organiserend comité steevast meer aanmeldingen dan er plekken zijn. Schuurmans begroet alle bezoekers persoonlijk met een vertrouwde consumptiebon. “Het goede nieuws is dat ik inmiddels het grootste deel van de mensen op de borrels niet meer ken. En dat was precies de bedoeling. We willen ook dat de borrels niet alleen voor de usual suspects uit het boekenvak zijn, zoals de directeuren en managers  maar vooral ook voor iedereen die in het boekenvak werkzaam is (boekverkopers, illustratoren, vertalers, auteurs, medewerkers van uitgeverijen, journalisten, distributeurs, groothandels, online boekverkopers, etc.) En wat dat betreft kunnen we nog wel even vooruit, we streven er naar nog steeds meer boekenvakkers te bereiken.” Wel schroeft hij dit jaar de frequentie van de borrels iets terug: “Het feestdagenseizoen is nog niet voorbij of de Boekenweek staat al weer voor de deur, dus het kan af en toe behoorlijk hectisch en druk zijn in het boekenvak, tijd is schaars en er moet door iedereen al zo hard gewerkt worden. Je wil niet het punt bereiken dat mensen denken: ah nee, moet ik weer naar die borrel. Tijd vliegt immers”.

Ook deze woensdagavond moeten er in de benedenzaal van Restaurant de Rechtbank nog wat extra stoelen worden bijgeschoven om alle bezoekers een plek te geven. Eregast en spreker op deze boekenvakborrel is Berthold Gunster: de oprichter en eigenaar van het op de Oudegracht gevestigde bedrijf Omdenken. Gunster verhuisde op zijn negentiende uit Apeldoorn naar Utrecht voor een opleiding aan de Akademie voor Expressie. Na enkele jaren als zelfstandig trainer te hebben gewerkt startte hij in 1998 met ‘Ja-maar’ workshops, die hij een paar jaar later omdoopte tot ‘Omdenken’. Aan het begin van zijn lezing soms hij losjes zijn wapenfeiten op: inmiddels heeft hij zo’n twaalf boeken geschreven die bij elkaar zo’n 850.000 keer zijn verkocht. met vijfentwintig medewerkers verzorgt hij jaarlijks zo’n vijfhonderd shows, trainingen en workshops voor ongeveer 50.000 mensen. Hij stond twee keer op Lowlands en zijn podcast werd inmiddels meer dan een miljoen keer beluisterd. Gunster blijft er uiteindelijk nuchter onder: “Het bekendste rode Omdenk-boekje staat inmiddels 239 weken in de bestseller top-60. Dat wordt waarschijnlijk nooit meer ingehaald dus ik kan zorgeloos dood gaan geloof ik.”

“Ik ben trots op Utrecht en we hopen dat Utrecht trots op ons is”

Zijn Omdenk-imperium is inmiddels vast verankerd in de Utrechtse binnenstad. Gunster: “Utrecht is al veertig jaar mijn stad. Ik ben trots op Utrecht en we hopen dat Utrecht trots op ons is.” Opvallend is dat op één na alle vijfentwintig medewerkers team in Utrecht wonen. En dat is niet toevallig. Gunster licht toe: “We nemen in principe geen mensen aan van buiten Utrecht. Utrechters zijn niet per sé leuker of betere mensen maar het scheelt reistijd, files, en bovenal CO2-uitstoot. Omdat iedereen in Utrecht woont kun je ook veel flexibeler omgaan met werktijden: iets later beginnen of even blijven borrelen.” En voorlopig heeft deze positieve discriminatie hem nog geen problemen opgeleverd: “Er wonen genoeg mensen in Utrecht dus we kunnen gelukkig heel veel goede mensen vinden.”

In zijn workshops leert Gunster de deelnemers anders naar een probleem te kijken. Gunster: “We hebben recent bedacht dat veel dat we ‘omdenken’ noemden eigenlijk creatieve oplossingen zijn. De kern van omdenken is dat het probleem de basis wordt van de oplossing”. Gevraagd naar een voorbeeld uit de buurt vertelt hij over de voetbalvelden op het dak van de IKEA. “De IKEA wilde graag meer auto’s kwijt, maar dan zit je met een groot dak waar je in principe niks mee kunt. Maar je kunt op zo’n dak prima een voetbalveld kwijt, waar in Utrecht ook een tekort aan is.” Hij licht toe: “De toetssteen is eigenlijk: ‘wil je méér van het probleem?’ Als je die vraag met ‘ja’ kunt beantwoorden heb je het probleem succesvol omgedacht.” 

Niet alleen op deze borrel rijst de vraag of het Utrechtse boekenvak wel een dergelijk ‘om te denken’ probleem heeft. Want volgens de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) groeit de markt voor boeken na een kleine dip vanaf 2014 ieder jaar weer een klein beetje. En hoewel het aantal boekwinkels landelijk in de afgelopen tien jaar bijna halveerde telt Utrecht volgens de Kamer van Koophandel nog steeds eenentwintig boekwinkels: ongeveer even veel als vijf jaar geleden. Want hoewel in 2019 de bekende boekwinkels De Wijze Kater en de Literaire Boekhandel sloten, openden er ook recent nieuwe boekhandels, zoals de Utrechtse Boekenbar van jonge ondernemer Tim van den Hoed. Als klapstuk werd Utrecht in 2017 voor het leven uitgeroepen tot UNESCO ‘City of Literature’.

“Je zou je eigenlijk moeten afvragen: wat vind ik leuk?”

Gunster laat het antwoord in het midden: “Steeds meer mensen kopen hun boeken inderdaad online. Voor boekhandels zijn webshops een enorme bedreiging, dus op het eerste gezicht hebben ze een behoorlijke uitdaging.” Maar wie naar de lezing van Gunster is gekomen om een oplossing te krijgen op deze uitdaging komt zoals hij zelf zegt “van een koude kermis thuis.” Hij licht toe: “’Want ‘hoe kan ik meer boeken verkopen?’ is eigenlijk de verkeerde vraag. Een smid die een paar honderd jaar geleden harnassen voor ridders maakte stelde toen de ridders verdwenen ook niet de vraag: ‘hoe kan ik meer harnassen verkopen?’ Je zou je eigenlijk moeten afvragen: wat vind ik leuk? Hoe kan ik mijn liefde voor het boek op een andere manier over brengen?” 

Gunster geeft in ieder geval zelf het goede voorbeeld. “Als schrijver is de veranderende wereld ook heel boeiend. Je kunt via Youtube, Facebook of een podcasts rechtstreeks contact maken met je lezers: iets dat vroeger nooit kon.” Met zijn Omdenk-concern, waar met de introductie van twee van zijn drie zonen inmiddels de tweede generatie Gunsters actief is, is hard op weg naar een miljoen verkochte boeken: “Neem nou mijn podcast. Daarin geef ik al een deel van het boek weg. Misschien kan ik daarvoor wel meer lezingen geven.” Hij kijkt de zaal in: “En via m’n lezingen kan ik misschien wel meer boeken verkopen.”