In een afgeladen Cloud Nine van Tivoli-Vredenburg vierde boekhandel Savannah Bay haar vijfendertigjarige bestaan met het festival ‘Transforming Stories’. Schrijfsters en sprekers als de Britse Ali Smith, Gloria Wekker en Eva Meijer stonden in de spotlights om te vertellen welke verhalen hen hebben veranderd. Verslaggever Floris van Bodegraven, onbekend met de huidige stand van het feminisme, besloot in de jarige winkel wat sfeer op te snuiven.
Er heerst opwinding in het gezellig aangeklede Savannah Bay op het moment van bezoek: het langverwachte jubileumboek wordt geleverd. Snel vormen de medewerkers en vrijwilligers een treintje om de bestelauto, die nu de smalle Telingstraat blokkeert, zo snel mogelijk uit te laden.
Even later staan eigenaar Marischka Verbeek en stagiaire Suzanne Balm ieder met een exemplaar in de hand te stralen. “Dit boek is echt het eerste in zijn soort”, zegt Suzanne, die zelf een hoofdstuk heeft geschreven. “Het probeert de boekwinkel te verbinden met de grotere thema’s, de ‘Women in Print’-beweging en ook de wereld om ons heen.”
Geen vrouwenboekhandel meer
Die Amerikaanse ‘Women in Print’-beweging in de vroege jaren zeventig was de belangrijkste inspirator voor Savannah Bay. “Dat was een netwerk waarin feministische boeken en theorieën werden verspreid. Boeken voor en door vrouwen kon je in die tijd die je in een normale boekwinkel niet vinden”, vertelt Suzanne aan de grote tafel in de ruimte achter de zaak. Ook in Nederland was zoiets er amper. In 1975 werd daarom de vrouwenboekhandel de Heksenkelder geopend, in een werfkelder aan Oudegracht 261, onder het vrouwencafé De Heksenketel. Suzanne: “Toen was het nog echt een vrouwenboekhandel, veel strikter en ideologischer dan nu – met alléén vrouwelijke auteurs.”
Na verloop van tijd groeiden café en boekenkelder uit elkaar. Deze transformatie werd met name zichtbaar toen de zaak in ’84 naar een nieuwe locatie verhuisde. En daar startte als Savannah Bay, een boekhandel die werd gerund door een collectief van vrouwen. In 1997 nam Marischka Verbeek de zaak over, na eerst een poos deel te hebben uitgemaakt van het collectief. Zij liet het label ‘vrouwenboekhandel’ vallen – de zaak moest bekender en toegankelijker worden en bovendien houdt ze zelf heel erg van literatuur, een liefde die haar met de paplepel werd ingegoten.
Zo komt het dat Rutger Bregman en Huib Modderkolk naast boeken over #metoo en Maragret Atwood tussen de gezellige schemerlampjes in de zaak liggen. Wie een stoffige, serieuze zaak verwacht, zit ernaast: ook hier vind je typische cadeaus zoals grappige boeken, geinige sokken en ansichtkaarten. Maar hoewel Savannah Bay van een vrouwenboekwinkel in meer algemene boekhandel is veranderd, heeft de winkel haar ideologische inslag niet afgeschud. “Hier wordt heel erg nagedacht over de boeken die op de planken staan”, vertelt Suzanne. “Boeken waarvan het ook als ze niet worden verkocht goed is dat ze er staan.” Ze doelt op de specialistischere schappen, waar boeken over transgenderrechten en genderstudies staan, maar ook boeken over kolonialisme en klimaatverandering. “Er liggen hier zo veel boeken die ik zou willen hebben, maar nooit kan kopen”, verzucht ze.
Maar is er, nu er sprake lijkt van een sluitingsgolf onder Utrechtse kleine boekhandels, nog wel ruimte voor zo’n gespecialiseerde boekwinkel in de stad? Nu je elk boek, hoe klein de oplage ook, met een muisklik thuis kan laten bezorgen, moet het verdienmodel van boekhandels op de schop. Suzanne en Marischka ontkennen niet dat het moeilijk is, maar zijn hoopvol. Savannah Bay is namelijk ook een gemeenschap met een missie. “Mensen komen hier niet alleen om een boek te kopen”, ziet Suzanne. “Ze komen hier ook om te praten. Veel mensen vertellen hier bijvoorbeeld over hun coming-out, en vinden hier een boek dat over hen gaat. Savannah Bay is vakkundig als boekhandel, maar draait om ruimte bieden en verbinden.”
De winkel is daarom ook een platform voor praatgroepen en lezingen, die aan de grote tafel achter in de zaak plaatsvinden. Support-groups voor transgendermensen, schrijfcursussen, bijeenkomsten van de queer-beweging, maar ook avonden over seks – de winkel experimenteert met verschillende dialogen en invalshoeken, van academisch tot artistiek en activistisch. Een groep van betrokken vrijwilligers helpt de betaalde krachten bij het runnen van de winkel en de evenementen.
Feministische winter
Dat verbinden past bij het feminisme van nu, vindt Suzanne. “Mensen hebben soms een verouderd en bevooroordeeld beeld van het feminisme, en zijn dan verbaasd dat er hier in de winkel ook gewoon mannen achter de kassa staan”, lacht ze. “Modern feminisme is veel breder, kijkt over grenzen en is minder geïsoleerd.” Daarom houdt volgens haar de invloed van de zaak niet op bij de vier muren van het pand in de Telingstraat. “We organiseren ook evenementen in de stad, zoals ‘Queering the city of literature’. Savannah Bay voegt zo iets literairs toe aan de queer-scene, die in het begin veel om uitgaan draaide. Maar verkopen ook gewoon lesstof voor studenten. Utrecht is toch wel dé stad van genderstudies, en kan dus niet echt zonder een zaak als Savannah Bay.”
Volgens Marischka heeft de winkel het feminisme in Utrecht ook levend gehouden tijdens de ‘feministische winter’, toen de hoogtijdagen van de vrouwenbeweging over waren. “Dat was de tijd waarin bijvoorbeeld minister De Geus (CDA-minister voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid in 2002-2007, red.) zei dat de emancipatie voltooid was. In die tijd was Savannah Bay een haven voor feministische schrijvers, waar sowieso maar weinig aanbod van was”, herinnert ze zich. “Maar nu zijn de thema’s van toen weer helemaal in, en is deze winkel ineens de place-to-be. Het staat hier soms vol met discussiërende jongeren die ik niet ken, zonder dat dat ons beleid was.” Ze lacht: “Savannah Bay was altijd al haar tijd vooruit.” Volgens haar vult de zaak een behoefte in Utrecht. “Thema’s als gender en post-kolonialisme leven weer heel erg, maar hier in Utrecht hebben we geen debatcentra zoals De Rode Hoed, De Balie of Pakhuis de Zwijger –Savannah Bay biedt op kleine schaal wat je later nodig hebt.”
Overleven
Toch dwingt het afnemende aantal boekhandels ook Marischka om over de toekomst van de zaak na te denken. “Het gaat slecht met de retail in de stad”, ziet ook zij. “En wij zitten met een lastige balans tussen missie en geld verdienen. We zijn op zoek naar een nieuwe formule, die recht doet aan het platform dat in de loop der jaren rond onze winkel is gegroeid, maar waar er ook plek blijft voor boeken.” Toch ziet ze het niet somber in. “We zien ook kansen. Het festival was ook bedoeld voor de nieuwe generatie. Die geeft nieuwe energie. Een succesformule hebben we nog niet, maar het DNA van Savannah Bay maakt het voor ons makkelijker om te overleven.”
Het jubileumboek is hier te bestellen.
Een mooie winkel, een mooi boek en een mooi interview, op naar de volgende 35 jaar.